Ozen B Demir

Akademim Yayınları [https://akademimkitapligi.com/], 2023.

Klinik ortamın, tıp pratiğinin “zanaat” olma vasfından taşan unsurlar, Türkçede bugüne kadar az sayıda özgün metne konu oldu. Halbuki modern klinik, beşerî ve toplumsal olduğu kadar, tarihsel ve siyasal bileşkeleriyle de uç veren, helezonlar çizen, dahası zihinsel-kültürel iklimi de boydan boya kat eden kompleks bir vektördür.

Özen B. Demir’in birbiriyle konuşan ve ortak bir dizgede buluşan bu makale derlemesi, özensiz ve rüküş bir yığma olmaktan ziyade, işte söz konusu boyutları güncel olanakları ve tarihsel izdüşümleriyle birlikte ele almaya, yoklamaya çalışıyor. Onları incelikli kuramsal araçlarla donatarak tümleşik bir ölçeğe yerleştiriyor. Tıp evreninin merkezinde ve “etrafı”nda dolanıyor.

Elinizdeki kitapta yer verilen metinler tamamlayıcı-alternatif tıp yönelimlerinden evrimsel biyoloji tartışmalarına, çağdaş sosyal güvenlik ve sigortacılık sisteminden vücut geliştirme pratiğine, biyomedikal endüstrinin teknolojik atılımlarından klinik felsefeye doğru hareketlenirken, ardında o artık basmakalıp hâle gelmiş (ancak inatla geçerli) hakikatin tok seslerini bırakıyor: Tıp, asla sadece tıptan ibaret değildir.

Son yirmi ilâ yirmi beş yılda, modern tıp ideolojisi eleştirel sosyal teori tarafından yerden yere vuruldu. Şimdilerdeyse, bir yandan piyasanın “performans” tazyiki “iyi hekimlik” şiârını tehdit ediyor, hatta imkânsız kılıyor… Bir yandan da ülkede hekimlerin ve sağlıkçıların popülist hınç siyasetinin hedefine konarak (sadece mânen değil, bilfiil) yere çalındığı günlerden geçiyoruz.

Oysa “Türk modernleşmesi” denen toplumsal tecrübede hekimler geniş roller oynadılar; siyasette, sanatta, “toplum önderliği”nde öne çıktılar. Hekimler, tedavi ve ameliyat makamında, beste ve siyaset de yaptılar. Bu tarihsel tecrübede tıbbî mecazlar da büyük yer üstlendi: Toplumsal meselelere tababet terimleriyle “neşter atıldı”, böylelikle “teşrih edilmiş” oldular.

Peki hekimler, hekimlik sıfatıyla kendi fâilliklerini nasıl kurdular; yani mesleklerine nasıl bir anlam yüklediler, hekimlik pratiğini nasıl gördüler, bu pratik içinde kendilerine nasıl bir rol biçtiler? Siyaseti, toplum bilgisini, gayrinizamî harbi, fen bilimlerini, biyolojik mühendisliği birleştiren bir “aşırı tabiplik” sorunu (Özen B. Demir’in kitapta kullandığı, en olumlu anlamıyla provokatif tabir ile) varsa ortada, bunun “tedavisi” nasıl mümkündür? Hekimlik, hayat ve ölüm üzerindeki yarı-tanrısal iddiasının berisinde; nasıl olanca alçakgönüllülüğü, olanca merakı ve olanca heyecanıyla, hayatla ve ölümle meşgul bir zanaata dönüşebilir?

Özen B. Demir, hem teorinin, sadece tıp eleştirisi literatürünün değil “bütün” sosyal teorinin alet-edevatına el atarak, hem de hekim biyografilerine, deneyimlerine, hekimliğin toplumsal tarihine eğilerek, bu sorular etrafında geziyor. “Meslek” bilgisine hâkim, fakat ona dışarıdan bakarak... Adeta “hasta yakını” şefkatini, çaresizliğini ve cehaletini de kuşanmış bir uzman gibi!

~ TANIL BORA ~

NotaBene Yayınları, 2020.


Beşerî yaşamın tüm kılcallarına nüfuz eden güncel pandemiye ilişkin, “teori”nin çağrısına kulak kesilen hummalı bir metin bu. Neyse ki onunla sınırlı kalmıyor: Literatür gezintileriyle, akademik havzada zikzaklar çizerek muhtevasını zenginleştiriyor. Medyaya yansıyanlar üzerinden zap yapıyor ve üretilen aktüel metinler kümesine doğru çalışkan bir keşfe çıkıyor.

Bir Acil Servis hekimi de olan Özen B. Demir, bu eserinde koronavirüs nesnesi ile COVID-19 olgusunu kamu sağlığı, klinik pratik, istatistiksel yordamlar, biyoekonomi, toplumsal ekoloji, salgınlar tarihi, biyopolitik prosedürler, bulaşıcı hastalıklar antropolojisi gibi farklı izlekler üzerinden tartarak, daha ziyade “risk” ve “belirsizlik” eksenine yerleşmeyi yeğleyen bir okuma sunuyor. Mevcut krize dair temel tartışma hatlarını görünür kılan bir hafriyat ve haritalama mesaisine girişiyor. O arada toplumsal bağlamları, siyasal mevzileri, yönetsel arızaları, bedensel serüvenleri kavramaya çalışırken, ünlem işaretlerini de eksik etmiyor. Başvurulan söylem teknikleri ve açığa çıkan retorik örüntüleri üzerinden tarihsel yapıların güncel tezahürlerine, ama özellikle de, belirsizliğin iktidar aygıtındaki kaçınılmaz idarî yansıması olan “güvenlik ideolojisi”ne doğru depar atıyor.

Salgının Medikopolitiği: Yeryüzüne meteor gibi düşen COVID-19 üzerine, hayli kıvrak ve tok bir muhasebe.

1980’lere tarihlenen “AIDS krizi”, tedavisi o sıralar henüz imkân dâhilinde olmayan bu kötücül hastalığın yol açtığı yıkıcı bir trajediye karşılık gelmiyor yalnızca. Cinsellik, biyomedikal rejim, ahlâk, uluslararası biyopolitika, öznellik üretimi, ekonomi-politik gibi bir dizi yapısal belirlenime açılıyor. İktidar ilişkileri ve sermaye akımları eliyle, gerçekliğin kolektif üretimine musallat oluyor. Sayısız köprüler hâlinde bağlantılanıyor, ilişiyor, çatallanıyor, kopuyor ve bir araya gelip dağılıyor. Bütün bu ilişkisel ve viral hareketliliğin merkezinde ise, belki de “bağışıklık” [immünite] fenomeni yatıyor. Söz konusu fenomen üzerinden ışık tutulan HIV/AIDS’in tarihsel yolakları, hegemonik olduğu kadar, özgürleştirici ve kesişimsel ufuklarla da birleşiyor. Böylelikle “güncelliğin ontolojisi” üzerinden çağdaşlığın yeni bir muhasebesine olanak tanıyor.

Özen B. Demir, HIV/AIDS sorunsalını, kaçınılmaz olarak akrabalığa açıldığı bir dizi çağrışımla birlikte ele alırken, konuya ilişkin Batı dünyasında bunca zamanda birikmiş dolgun literatürü de eleştirel bir dikkatle yokluyor. Türkçe teorik yazında şimdiye dek es geçilmiş, hakkı hemen hiç verilmemiş olan bu konuya ilişkin doyurucu bir entelektüel seyahate çıkarken, klinik saha ile de temasını yitirmiyor. “Kriz”in biyosiyasal izdüşümlerine eğilerek, queer anlam ve düşün evrenine uzanan bir senteze varmaya çalışıyor. Sayısız ismin edebî-felsefî ziyaretgâhına uğrarken, özgürlükçü radikal siyaset menzilinde yolunu kaybetmeden ilerlemeye gayret ediyor. O arada bilimsel ve tıbbî teorideki fay hatlarını somutlaştırarak, alana ilişkin epistemolojik ve politik rezervlerini de eksik etmiyor. Böylece, yazarının “biyopolitika ufkunda queer şafağı” olarak işaretleyeceği bir tarihsel moment görünürlük kazanmış oluyor. Bununla, HIV/AIDS’e bağlı nedenlerle yaşamını yitirmiş olanlar ile yakınlarına, dahası aktivist ve kolektif belleğe selâm duran bir reverans da temin ediliyor aynı zamanda.

Özen B. Demir'in heybesinden çıkanlar tıbbın tarihsel, bilimsel, ideolojik karakteristiklerine işaret ediyor. Gözlemler, izlenimler, tanıklıklar ve okumalar ile tıp-küreye bir vizit atıyor. Hayvanlardan ucubelere, veteriner hekimliğinden jinekolojiye, oradan psikiyatriye ve medikalizasyon sorunsalına varıncaya dek bir dizi uğrağı adımlıyor. O arada bilimsel alandaki ideolojik nüvelerin ifşaatına ve sağaltımına girişmeyi de eksik etmiyor.

Tıbbî bilimlere melez, tok ve kıvrak klinik müdahâleler: Tarihin güncelliğine, kliniğin kritiğine, temasın şefkatine doğru.

Tıp ve felsefe kesişimi üzerine metodolojik bir giriş yaptığımız ilk söyleşinin [E. V. Elgür ile, Mayıs 2022] ardından, bu kez psikiyatri ve psikanaliz güzergâhında, öznellik tartışmasının çağdaş suretleri ışığında söyleştik.

Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=1LRgauFjqnc

10 Şubat 2023 | Wêjegeh Amed | Diyarbakır Edebiyat Evi.

Türkiye’nin erken ve geç modernleşme tarihinde tabipler, meslekî ve kişisel olarak kendilerini nasıl gördüler, hangi siyasal ve idarî rolleri üstlendiler? Nasıl bir anlatı motifiyle kendiliklerini ve belleklerini yapılandırdılar? Peki ya söz konusu anlatılar hangi sularda yıkandı, hangi çeperlerden sekerek kıvamını yakaladı? Meslekî belleğe ve “hekim öznelliği”ne toplumsal tarih ikliminden, o arada edebiyat verimlerinden yola çıkarak yaklaşmaya çalışacak olan bu iştahlı ve eleştirel söyleşi, “Tıp ve Tarih: Türkiye’de Hekim Öznelliği” (NotaBene, 2023) kitabının yazarı Dr. Özen B. Demir ile cerrah-hekim Prof. Dr. Bahri Çakabay’ın moderatörlüğünde gerçekleşecek.

Açık Seminer ['Symbiosis: Ortak Yaşam Üzerine Araştırmalar' başlıklı seminer dizisi], İstanbul Özel Saint-Joseph Lisesi, 07.03.2020.


Fransız filozof ve tıp hekimi Georges Canguilhem'in [1904-1995] özgürleştirici felsefî çalışmaları, 1960-sonrası çağdaş Fransız felsefesinin teorik hinterlandına kaydedilmiş olan pek çok bilimsel-felsefî problemle kesişir. Söz konusu fikriyât; esaslı kırılması Nietzsche'de cereyan etmiş olan "yaşam felsefesi" [Lebensphilosophie] momentinden Michel Foucault'nun düşünsel serüvenine, toplumsal yaşamı dokuyan "normatif" iskeletin canlılığa ilişkin bilimsel-felsefî soruşturmalarla ilişkisine, oradan, epistemik kopuş ve süreklilikler barındıran "biyomedikal" rezonanslara, nihayet "durumsallık" [situatedness] ve "dolaşıklık" [entanglement] bağlamından çağdaş "bilim, teknoloji ve toplum çalışmaları" [STS] verimlerine varıncaya dek, bir dizi yenilikçi durağı eleştirel bir mercekle okuma olanağı barındırır.