Yağız Gönüler

"İslam sanatlarında estetik, güzel olanı görme, anlama çabasını tasavvufla nasıl ilişkilendirebileceğimizi konuşmak üzere Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç Beyefendiyle İstanbul Kitapçısı Kâtip Çelebi İskelesi’nde buluştuk. Mimari yapılar ya da sanatsal eserlerle ilgili sorularımızı röportajın sonlarına sakladık. Zira hocanın, bir ‘filitre’yle mümkün olabileceğini söylediği, ortaya çıkarılması gereken yontulup, işlenmesi gerektiğini ifade ettiği
güzellikler başkaydı. O filtrenin ne olduğu, ‘hakiki varlık’ ile bağlantısı söyleşimizin satır aralarında cevap buluyor."

Tasavvuf kültürünün vazgeçilmez unsurlarından olan edebiyat ve musiki alanlarındaki eserleriyle Muzaffer Ozak önemli bir yere sahiptir. C.Enes Ergür tarafından hazırlanan Lisans Tezinde Efendi Hazretlerinin musıkî yönü hakkında bazı değerlendirmeleri ve kendisini tanıyan Cüneyt Kosal, Alâeddin Yavaşça, Ahmet Özhan gibi mûsikîşinâslarla yapılan mülâkâtları okuyabilirsiniz. Kendisine ait besteleri notalarıyla beraber bulabilirsiniz.

Hak dostlarının yaşam sürecinde iki veçhe dikkat çeker. Biri yatay düzlemde vuku bulan kronolojik seyir, diğeri dikey boyutta yaşanan tekâmül ve mi’rac. Bu iki veçhenin yekdiğerine nispeti, ruh beden ilişkisi gibidir. Bildirimizde Muhammed Niyazi Mısrî’nin yaşamının kronolojik seyrini de yönlendiren seyr ü sülûk sürecine ilişkin hatıra ve vakıâtını sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

İnsanların oluşturduğu kültür, toplumsal etkileşimlerin sonucunda ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Müzik, bu kültür oluşumunun en başından beri insanlıkla birlikte gelişmiş, toplumla şekillenmiş, ihtiyaçlara göre değişmiş ve değiştirmiştir. Müzik insanın yarattığı kültürün bir değişkeni olarak, siyaset, din, ekonomi gibi pek çok kurumla birlikte yaşamıştır. Müzik biçimleri, türleri, sorunları iç içe yaşadığı bu alanlarla biçimlenmiştir.

İçinde bulunduğu toplumun kültürel özellikleriyle şekillenen müzik; gelişmesine imkân tanıyan ve gelişmesine imkân sağladığı, kimi zaman sözlü mesajlardan daha etkili olduğu siyaset ile; doğumundan itibaren birlikte olduğu, bazen onun sayesinde, bazen ona rağmen geliştiği din ile; seslendiricisi, tüketicisi ile gitgide daha çok iç içe olduğu ekonomi ile bir bütün olmuştur. Tarihsel süreç içinde yaşanan her olay, savaşlar, yasaklar, kurallar, refah, bolluk, toplumun birbirine bağlı tüm organlarını dolayısıyla müziği derinden etkilemiştir.

Toplum yaşamının temel yapı taşlarından olan siyaset, din ve ekonominin müziğin hangi işlevlerinden yararlandığını, müziği nasıl etkilediğini ve
müzikten nasıl etkilendiğini tarihsel süreç içinde incelemek bu çalışmanın amacıdır.

Arapça "kardeşlik" anlamına gelen Ahilik, iş hayatında da kan
bağı kadar yakın insanların ortak davranışlarını belirleyen bir değerler bütünüdür. Ahilik, bir anlamda, Türk ticaret geleneğinin yazılı olmayan kurallarını oluşturur. Anadolu' da kök salan ve gelişen Ahilik, Osmanlı'dan günümüze ekonomik, sosyal ve kültürel hayatta çok önemli bir rol oynamıştır. Etkilerini bugünkü ticari ve ekonomik hayatımızda da sürdürmektedir. Bu nedenle Ahiliğin getirdiği kazanımlarının derinlemesine incelenmesi, Türkiye'nin ekonomi ve ticaretinin geleceğini de belirleyecektir. Ahiliğin son derece faydalı ilkeleri, bize yol gösterecektir. Peki, bu ilkeler nedir? Özetle, bu ilkeler fütüvvet ahlakıdır, ahiliktir.

Osmanlı Devletinin ilk başkenti olan Bursa, Anadolu'da gelişen tasavvufî hayat ve düşüncenin de önemli merkezlerinden biridir. XIV-XVI. yüzyıllarda Anadolu'ya Asya topraklarından gelen pek çok sufÎ Bursa'da karar kılmış, pek çoğu da "burc-ı evliyâ" diye isimlenen yerde bir müddet kalmıştır. Dolayısıyle Osmanlı düşünce ve zihniyetine zamanla hakim olacak olan yaşama ve düşünme tarzının tohumları bu asırlarda ve bu bölgede atılmıştır. Emir Sultan, Abdal Murat, Geyikli Baba, Abdullatif Kudsî, Ahmet İlâhî, Niyaz-ı Mısrî, İsmail Hakkı Bursevî, Lamiî Çelebî, Somuncu Baba, Üftade ilk akla gelen isimlerdir. Bu makalede Bursa'daki tasavvufi hayat konusunda genel bir değerlendirme yapılacaktır.

Abdulkâdir Geylânî’nin vefâtından sonra ona nispetle isimlendirilen Kâdiriyye tarikatı, tasavvuf tarihinde üstün bir yere sahiptir. Kâdiriyye’nin yaygınlaşıp üne kavuşması, şeyhin vefatından birkaç on yıl sonra gerçekleşmiştir. Tarikat zamanla farklı bölgelere yayılmış ve birçok alt dal ve şubeleri ortaya çıkmıştır. Anadolu ve İstanbul’a ise Afîfüddin Abdullah İbn Ali Esedî tarafından Esediyye, Eşrefoğlu Abdullah Rûmî tarafından Eşrefiyye ve İsmail Rûmî tarafından ise Rûmiyye dalları sokulmuştur. Bu makâlenin amacı, Anadolu ve İstanbul’daki Kâdirî tekkelerinden ziyade, tasavvuf kültürü ve tarihi açısından Kâdiriyye tarikatının Bursa’daki etkisini ve nasıl temsil edildiğini ortaya koymaktır.

Anadolu’ya ilk giren Türkler içerisinde çok sayıda sûfi de yer
alıyordu. Bunlar arasında oldukça dikkate değer bir topluluk “Abdalân-ı Rûm” adıyla tanınmaktadır. Aynı zamanda ilk Bektaşiler diye nitelenen bu Rum Abdalları’nın büyük bir kısmı, Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşu esnasında Bursa’ya yerleşmişlerdi. Bursa’da Bektaşiler’e ait olduğu kesin olarak bilinen Ramazan Baba Tekkesi’nin yanı sıra, Rum Abdalları’ndan
olan Abdal Musa, Abdal Murad, Geyikli Baba ve Postinpûş Baba gibi zevatın kurdukları tekkeler de zamanla Bektaşiler tarafından sahiplenilmişlerdir.

Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetindeki topraklarda ve özellikle
de Bursa’da yaşayan tasavvuf erbabı içinde Niyazî-i Mısrî ve
Mısriyye tarikatının özel bir yeri olmuştur. Mısrî sayısız mürid yetiştirmiş ve geride pek çok halife bırakmıştır. Bu halifelerden
Bursa’da kendi adına bir tekke kuran Seyyid Mehmed Emin Efendi ve onun torunlarından Şeyh Sâbit Efendi bu makalenin konusunu teşkil etmektedir.

Bursa, özellikle tasavvuf açısından, Osmanlı’nın en önemli merkezlerinden biridir. Birçok tarikat şubelerinin kuruluş yeri bu şehirdir. Bunlar arasında, Aziz Mahmud Hüdâyî’den sonra XVII. yüzyıl boyunca Osmanlı idarecileriyle yakın ilişkiler geliştirmiş olan Celvetiyye bu yönüyle özel bir önemi hâizdir. Bu açıdan Hidâyî’ye benzerliğiyle dikkat çeken ve Bursa’da bir Celvetî dergâhı kuran Selamî Ali Efendi, söz konusu tarikatın en önemli şeyhlerinden bir tanesidir.

Türklerde bahçe anlayışı, göçebe hayatının özelliklerinden dolayı geç yerleşmiştir. İklim şartlarının zor olduğu, kuraklığın yaşandığı Orta Asya’da göç, Türkler için zorunlu bir yaşam biçimi olmuş ve bunun sonucunda toprağa bağlılık engellenmiştir. Yaylalar, kırlar onların doğayla olan bağlantıları olmuştur. Türklerin Anadolu’da yerleşik düzene geçmeleri sonucunda oluşan bahçelerin en önemli özelliği, sadece seyirlik değil, aynı zamanda her noktasında içinde yaşanılabilen mekanların yaratılmasıdır. Türk Bahçeleri üzerine araştırmaları içeren bu çalışmanın amacını, bahçe sanatı tarihinde önemli bir yeri olan Türk Bahçelerinin temel tasarım özelliklerinin ortaya konulması oluşturmaktadır.

“İnsan hakları”, “hayvan hakları”, “demokrasi” vd… Bunlar lüzumsuz şeyler. Adalet diye bir kavram var. Tarifi de muhtevası da kesin ve sarih bir kavramdır. Adaletin olduğu yerde eşitlik olmaz. Eşitlik son derece zulümdür. Eşitlikçilik herkese eşit davranmayı gerektiriyor ki bu zulümdür.

Modern çağda giderek sünnetten uzaklaşmalarından dolayı dinlerine yabancılaşan Müslümanların İslâm telakkisi tâbir câizse körlerin fil tarifine benzer hale gelmiştir. Tohum, kök ve dallardan müteşekkil bir ağaca benzeyen hiyerarşik yapısı içinde dinimizi kavrayamadığımız, bu yüzden kavramlarını birbirine bağlayamadığımız için ona yabancılaşmış durumdayız. Dinimizin temel kavramlarından millet, bu acze örnek olarak yeterdir.