Kviteseid

Vassdraga er djupt nedskorne mellom bratte bergsider som gir store høgdeskilnader. Berggrunnen høyrer i heile kommunen til det sørnorske grunnfjellsområdet, for det meste kvartsitt, amfibolitt og gneis i nord, granitt i sør og aust. Det er meir avrunda fjellformer i granittområda, og i sørvest finn ein det høgaste fjellet, Sveinsheia (1141 meter over havet), på grensa mot Fyresdal.

Fire prosent av kommunens landareal er verna som naturreservat.

Frå 1875 til 1946 heldt folketalet seg stabilt på omkring 3 250 innbyggjarar. Deretter følgde ein nedgangsperiode fram mot 1970, då folketalet stabiliserte seg på omkring 2 950 innbyggjarar. Frå 1980-åra gjekk folketalet igjen ned, men er i seinare år stabilt. Frå 2015 til 2024 gjekk folketalet tilbake med 0,3 prosent. I 2024 var 19 prosent av befolkninga under 20 år (22 prosent for heile landet) og 25 prosent 65 år og eldre (landsgjennomsnitt 19 prosent).

Tyngda av busetnaden ligg i og omkring administrasjonssenteret Kviteseid, dessutan i Vrådal og Morgedal.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Kviteseid med 793 innbyggjarar (2023). 32 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 1,4 km².

Jord- og skogbruk er viktige næringar. I 2013 utgjorde det samla jordbruksarealet i kommunen 10 890 dekar. Av dette vart 723 dekar nytta til bygg og 9 866 dekar til eng, slått og beite. Kviteseid har mykje brattlendt jord. Husdyrhald er viktigast, men i låglandet nær vatna blir det drive atskilleg frukt- og bærdyrking. I 2015 utgjorde skogavverkinga 31 630 kubikkmeter. Av dette var gran 24 866 kubikkmeter, furu 6 627 kubikkmeter og lauv 137 kubikkmeter. Forutan store skogeigedommar tilhøyrande Cappelen og Aall på Ulefoss er det mest gardsskog. Det meste av industrien har tilknyting til jord- og skogbruk.

Kviteseid har relativt beskjeden vasskraftproduksjon. Dei fire vasskraftverka i kommunen produserer til saman 88,9 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Osen (i drift fra 1954), som står for om lag nitti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre viktige kraftverk er Flatlandsåi (2006) og Heiåi (2008). Skafså Kraftverk ANS er hovudeigar av om lag nitti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen. Resten eiges av Vrådal Kraft.

Kommunen har fleire hotell og gjestgivargardar; i det heile er reiseliv og turisme ei viktig næring i Kviteseid.

Kviteseid var det naturlege senteret for Vest-Telemark frå gammal tid, då vassdraget var ferdselsvegen til Skien. E134 (Haukelivegen) kryssar Kviteseid. Riksveg 41 frå Kristiansand går gjennom administrasjonssenteret og møter E134 på Brunkeberg. Det er båtrute i Telemarksvassdraget (Skien–Dalen) om sommaren.

Kviteseid høyrer til Sør-Øst politidistrikt, Telemark tingrett og Agder lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Vest-Telemarkrådet saman med Fyresdal, Nissedal, Seljord, Tokke og Vinje.

Kviteseid kommune svarar til Kviteseid sokn i Øvre Telemark prosti (Agder og Telemark bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-tallet høyrde Kviteseid til Øvre Telemarken futedøme i Bratsberg amt.

Kviteseid gamle kyrkje ved Kviteseidvatnet er ei steinkyrkje frå tidleg mellomalder, i romansk stil, bygd omkring 1150. Ved kyrkja ligg Kviteseid bygdetun. Brunkeberg kyrkje, som er ei korskyrkje i tre og bygd i 1790, vart restaurert i 1939. Det er praktfull utsikt over bygda frå Kviteseid Hotell. I Morgedal, der den olympiske elden til vinterleikane i 1952, 1960 og 1994 vart tent, ligg Norsk Skieventyr, som er eit skihistorisk museum og opplevingssenter. Utstillingane på skimuseet er ei blanding av tekst, bilete, film og gjenstandar, og inneheld mellom anna Bjålandsmuseet (Olav Bjaaland). Norsk Skieventyr vart opna i 1993, og blir drive av Vest-Telemark Museum.

Kommunevåpenet (godkjent i 1987) har eit svart låsskilt mot ein gull bakgrunn; det symboliserer bygdekunst og tradisjon. Motivet er henta frå Tveitloftet.

• Kviteseid – tettstad
• Noregs geografi
• Telemark

• Kviteseid kommune
• Les meir om Kviteseid på Lokalhistoriewiki
• Kommunefakta Kviteseid – SSB
• Geologiske kart – NGU

• Loupedalen, Torjus: Kviteseid bygdesoge: ættesoga, 1956. Les boka på nb.no
• Register for Kviteseid bygdesoge, 1995. Les boka
• Sanden, Gunnar: Vest-Telemark boki, 2004, isbn 82-996108-3-4
• Skarprud, John: Kviteseid: heimbygdsoge til skulebruk, 1976-1977, 2 band. Band 1 Band 2
• Skaug, Tore: Den vesle Kviteseid-boka, 2001, isbn 82-995967-1-8