Veri Gazeteciliği

Hazırlayan: Pınar Dağ

Veri haberciliği eğitimlerinde yer edinmeye başlayan terminolojileri daha iyi anlamak için hazırlanmış 67 kelimeden oluşan bir veri sözlüğü çalışmasıdır. Özellikle üniversitelerin İletişim Fakülteleri Yeni Medya/Gazetecilik bölümleri için hazırlanmış genel kullanımlı/öğrenim amaçlı bir sözlüktür.

Link: https://docs.google.com/document/d/1WGaOyveMmwab_aPIrIUbL06F1hK_sbH_IOIzgKW1Gj8/edit

1990’lı yıllardan itibaren günümüze kadar geçen yaklaşık otuz yıllık zaman içerisinde iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin hızı beklenen değerleri alt üst etmiştir. Geçmişte dünyanın en büyük teknoloji şirketlerinin yöneticileri de dahil olmak üzere gelecek ile ilgili söylemlerde teknolojik değişim ve gelişimin öngörülemediği görülmektedir. Özellikle internet teknolojilerinin bu denli hızlı ve geniş kapsamlı değişim ve dönüşümü yeni bir dünya düzeninin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 
Yaşantımızın her alanına nüfuz eden internetin yoğun kullanımı ile birikmeye başlayan veriler günümüzde büyük veri (big data) olarak adlandırılmaktadır. Metinler, videolar ve görseller her gün sanal dünyaya yüklenmekte, dolayısıyla büyük veri her geçen daha da büyüyerek inanılmaz boyutlara ulaşmaktadır. Eskiden herhangi bir konuda bir bilgiye ulaşmakta zorlanılırken günümüzde büyük veri yığınları içerisinden doğru bilgiye ulaşmak bir sorun haline gelmiştir.
Bunca değişim ve dönüşümün gazetecilik alanını etkilememesi de tabi ki düşünülemez. Dijital çağ diye adlandırılan bu dönemde gazeteciler ortaya çıkan büyük çaplı veri yığınlarını anlamlandırmak için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Özellikle binlerce sayfalık dokümanlardan oluşan Wikileaks belgelerinin ortaya çıkması ile birlikte gazeteciler büyük verinin işlenmesi, analiz edilmesi ve anlamlandırılmasının önemini daha iyi anlamış ve bu konuda farklı disiplinlerden uzmanlarla birlikte projeler geliştirmişlerdir. 
Bu çalışmada öncelikle büyük verinin ne olduğu, hangi verilere büyük veri adı verildiği sonrasında da gazetecilerin büyük çaplı veri setleri ile nasıl çalıştıkları, veri toplama, temizleme, filtreleme ve analiz etme yöntemleri ve bu alanda kullanılan çeşitli programların kullanımına dair örnekler ile anlatılacaktır.

Bu kitap Haziran- Eylül 2016 tarihleri arasında İngiltere Büyükelçiliği İkili İşbirliği Programı’nın finansal desteğiyle Açık Veri ve Veri Gazeteciliği Derneği tarafından yürütülen “Açık Veri ve Veri Okuryazarlığı Eğitimi Projesi - Training Open Data and Data Literacy” kapsamında hazırlanan çevrim içi eğitimin basılı yayın halidir. Bu yayın, 10 hafta süren, 5 modülden ve toplam 36 dersten oluşan Açık Veri ve Veri Okuryazarlığı Eğitimi içerikleri düzenlenerek hazırlanmıştır. Eğitim modüllerinde temel veri türleri, verinin ne olduğu, veri analizi, veri görselleştirme, veri gazeteciliği ve veri ile hikaye anlatma bölümleri detaylı olarak yer almaktadır. Derneğin www.avvg.org.tr uzantılı internet adresi üzerinden tüm içeriklere video, test ve forum alt yapısına ulaşılabilir. Bu basılı yayına dijital içeriklerden bağımsız olarak bazı eklemeler yapılmıştır.

Açık Veri ve Veri Okuryazarlığı Eğitimi projesi (Training Open Data and Data Literacy Project) İngiltere Büyükelçiliği İkili İşbirliği Programının finansal desteğiyle Haziran-Eylül 2016 tarihleri arasında Açık Veri ve Veri Gazeteciliği Derneği(AVVG) tarafından yurutuluyor. Proje gazetecilerin, sivil toplumcuların ve vatandaşların veri okuryazarlığı bilincini arttırarak veri güdümlü projeler üretmelerini ve daha etkili çalışma yapma kapasitesini güçlendirmeyi hedefliyor.

*34 Sayfalık  "Gazeteciliğin Geleceği: Veri Gazeteciliği " Ankara İletişim Fakültesi İçin Prof.Dr.Çiler Dursun tarafından derlenen -Türkiye'de haber üretimi kitabı için Pınar Dağ tarafından yazıldı.

Giriş

Dünya bugün görülmemiş oranda veriyle sarılı ve bu haber merkezleri için inanılmaz bir kaynak anlamına geliyor. Verinin toplanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve haberin bir parçası haline gelmesi artan veri setleri ve geliştirilen araçlarla daha güvenilir içerikler oluşturulmasına  olanak sağlıyor. Haber içeriğinin raf ömrünü uzatan ve içerik üzerinden daha fazla değer ayıklamayı sağlayan bu alan; 1990’lı yıllarda veritabanı gazeteciliği üzerinden şekillenmiştir. Teknolojideki gelişmelerle medya endüstrisinde son yıllarda gerçekleşen dönüşüm eğilimleri, haber merkezlerinde yeni iş tanımlarına ve istihdam yapılarının oluşumuna neden olmuş, çevrimiçi gazeteciliği, çözüm gazeteciliği, ağ gazeteciliği, veritabanı gazeteciliği, veri gazeteciliği,  multimedya gazeteciliği, İnternet haberciliği, mobil gazeteciliği olarak adlandırılan gazetecilik uygulamaları ortaya çıkmıştır. Son on yılda, gelişmiş teknoloji ve açık İnternet haberin daha iyi üretilebilip, dağıtılıp, okuyucuya ulaşmasında devrim yaratmıştır. Gazeteci artık mesleğini yapabilmek için yeni teknolojileri kullanabilmek, becerilerini arttırmak zorundadır.

International Data Corporation (IDC)’ın 2015 yılının başında yayımladığı raporda on yıl içinde veri hacminin 40 kattan fazla büyüyeceğini söylüyor. Tüm bu veri sirkülasyonu ve bağlı ağlar yeni imkanlar doğururken hem medyanın hem de veriye dayalı gelişen her sektörün karşısına zorluklar da çıkarıyor.  Haber akışının durdurulamadığı, verinin de haberin  bir kaynağı olarak giderek daha fazla önem kazanması, akan verinin teknolojik alt yapıyla toplanıyor, kontrol edilebiliyor, doğrulanabiliyor olması; medya kurumlarının veriyi habere en hızlı, en doğru şekilde dahil etmelerinin de yolunu açıyor. Bu süreçte tabii ki hem hızlı olmanız, hem akan veride haberiniz ile ilgili olanı bulmanız, işinize yarayanı ayıklayıp, düzenleyip, analiz edip, haberinizin kalitesinin artmasını sağlamanız isteniyor.  Ancak bu alanda çalışan  gazetecilerin algoritmayı kullanması ya da bilgisayar destekli çalışmasından öte, aslında veriyi nasıl, nerede, neden ve kim için kullandığı daha fazla önem kazanıyor.     

Veri gazetecilerinin önemle üzerinde durdukları bazı bileşenler var. Bunlar; analizlerde kullanılan metodoloji, veri gazetecilerinin kullandıkları ve araştırdıkları ham verinin arka planının ne olduğu yani verinin doğruluğu, yayınlanan içeriğin sonuç analizinin gerçekliği ve tabii ki teknik. Veri gazeteciliği sayılarla haber anlatmak/sayılardan haber bulmak ve veriye kaynak olarak yaklaşmaktır.

Missouri Gazetecilik Okulu’ndan Profesör  David Herzog veri gazeteciliğini tanımlarken, “Bir veri gazetecisi günlük şiddet verilerini web tabanlı elektronik tabloda inceleyen bir polis muhabiri olabilir , şehir haberleri hazırlayan  bilgisayar destekli çalışan bir muhabir olabilir ya da televizyonda araştırma bölümünden sorumlu bir yapımcı, gazeteciler için analiz aracı uygulaması geliştiren yazılımcı -gazeteci olabilir” şeklinde tanımlıyor.

Temple Üniversitesi’nden Profesör Meredith Broussard ise,“Veri gazeteciliği sayılardan haber çıkarabilme pratiği ve sayıları haber yazmak için kullanma. İyi bir veri gazetecisi olmak, iyi bir gazeteci olmanın da yolunu açar. Veri güdümlü habercilik /veri gazeteciliği okuyuculara, izleyicilere içeriğin daha fazla filtrelenip, analiz edilip, olgular ve gerçekler üzerinden yalanlara yer verilmeden verinin kullanımını sağlamak anlamına geliyor.  Medya organlarının o hedefe ulaşması için ise farklı düşünüp hareket etmesi gerekiyor.” diyor.   

I. Giriş………………………………………………..3

II.Veri Gazeteciliğinin Tarihi ..…………………………………………………….12
a. Genel Bakış
b. Medyada Veri: İstatistiki Grafik Metotlarının  Keşfi, Makinelerin Yükselişi, Bilgisayar -Destekli Habercilik, Dönüm Noktası Olarak İnternet ve Wikileaks

III. Veri Gazeteciliği Neden Önemli..……………………………….14
a.Veri Gazeteciliği Tanımı
b.Değişen Şartlar
c.İlk Veri Gazeteciliği Kitabının Oluşması

IV. Haber Merkezinde Veri Gazeteciliği…………………………...16
a.Gazeteciler Neden Veri İle Çalışmalı
b.Veri Gazeteciliği Neden Önemli
c.Ulusal ve Uluslararası Veri Gazeteciliği Ödülleri
ç. Son İki Yılın Ödül Alan Dikkat Çekici İki Projesi 
d.Türkiye’de Veri Gazeteciliği

V.Veri Gazeteciliği Üretim Süreci, Haber Merkezlerine Entegrasyonu ve Araçları...25

VI. Veri Gazeteciliği Eğitimleri ve İletişim Fakülteleri………………..28
a. Kurtarıcı Olarak Kitlesel Çevrimiçi Açık Kurslar( MOOCs)

VII. Açık Veri, Açık Toplum, Açık Devlet ve Veri Gazeteciliği………...30
a.Açık Veri Nedir
b-Sürdürülebilir Veri Gazeteciliği ile Açık Veri İlişkisi,  Açık Hükümet Ortaklığı

Teknolojinin gelişmesi ve yaygın olarak kullanılmasıyla birlikte bireysel ve kamusal hayatın içerisine yeni kavramlar girmeye başlamıştır. Farklı alanlarda iş yapış şekillerinin değişmesine neden olan açık veri ve büyük veri gibi kavramlar, veri gazeteciliğinin gelişmesine olanak sağlarken, gazetecilerin iş yapış şekillerini de değiştirmiştir.

Bu tez çalışmasında Türkiye’de veri gazeteciliğinin tanımı yapılarak veri gazeteciliğinin nasıl uygulandığı, iletişim konusunda uzman akademisyenler ve medya profesyonelleri olan geleneksel, dijital ve bağımsız gazetecilerin bakış açışı üzerinden ele alınmış, Türkiye’de veri gazeteciliği algısının ne olduğunun ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu kapsamda ele alınan tezde veri gazeteciliğini anlamak için veri gazeteciliği çevresinde yer alan medya profesyonelleri ve akademisyenlerden oluşan örneklem evrenine sahip toplamda 40 kişi ile yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Derinlemesine görüşme yönteminin seçilmesinin nedeni gazetecilerin “veri gazeteciliği” kavramını anlayış ve uygulayış şeklini ölçmektir.

Araştırma sonucunda, Türkiye’de veri gazeteciliğinin gazeteciler tarafından önemsendiği ve gazeteciliğin geleceğine ilişkin önemli bir başlık olarak görüldüğü anlaşılmıştır. Veri gazeteciliğinin haber üretim sürecinin hemen tüm aşamalarında dikkate değer değişimlere yol açtığı, veri gazeteciliğinde haber üretim sürecini gerçekleştirebilmek için gazetecilerin gazetecilik pratiklerine hâkim oldukları fakat veri gazeteciliğinin bugün için Türkiye’de uygulanırlığının düşük olduğu sonucuna varılmıştır.

ABSTRACT
With the development and widespread use of technology, new concepts have started to enter into individual and public life. Concepts such as open data and big data, which have led to changes in the way they do business in different fields, have enabled the development of data journalism and have changed the way journalists do business.
This thesis made the definition of data journalism in Turkey in the work data journalism of how to apply traditional academics and media professionals in communication, were discussed over the outlooks of digital and independent journalists, data journalism perception in Turkey has aimed to find out what happened. In this thesis, in order to understand data journalism, semi-structured in-depth interviews were conducted with a total population of 40 people from media professionals and academics around data journalism. The reason for choosing in-depth interview method is to measure the way journalists understand and apply the concept of “data journalism”.
As a result, the data that are ignored by the journalists and journalism in Turkey was seen as an important topic for understanding the future of journalism. Data journalism news that led to remarkable changes in almost all stages of the production process, from journalists to realize the news production process in data journalism journalism in Turkey today of that, but data journalism dominated the practice was concluded that the low applicability.

Öz Birbiriyle iletişimdeki akıllı cihazlarla sürekli etkileşimde olduğumuz günümüzde, herkes düzenli olarak bilerek veya farkında olmadan veri üretmektedir. Gündelik hayatın verileşmesi yönetim ve toplumsal yaşama dair normlarımızı dönüştürürken; daha önce görülmemiş miktardaki bu verinin gündelik pratiklere yarar sağlayacak şekilde nasıl kullanılacağı sorgulanmaktadır. Yurttaşlar günlerini veri selinde boğulmadan düzenleyebilmek; gazetecilerse veriyi haberlerinde kullanmak için yeni teknolojilerin sunduğu fırsatları değerlendirmek için yeni araçlara ihtiyaç duymaktadır. Ham veriyi işleyerek sıradan okuyucu için anlamlı bir şeye dönüştürmek gerekliliği, gazetecilik mesleğinde yeni bir alan olarak veri gazeteciliğini ortaya çıkarmıştır. 2010 tarihli WikiLeaks sızıntısına borçlu oluğumuz veri gazeteciliği kavramına yönelik akademik ilgi, ABD ve Avrupa'da WikiLeaks'le eş zamanlı başlamıştır ve kavramı teknolojik gelişme ve dijitalleşme kadar; ifade özgürlüğü, şeffaflık ve demokrasiyle ilişkilendiren geniş bir literatür mevcuttur. Ancak Türkiye'de konuya yönelik profesyonel ve akademik ilgi hâlâ başlangıç aşamasındadır. Gazeteciliğin veriye-dayalı süreçlerle dönüştürülmesi, şu açılardan önemli görülmektedir: Derinlemesine inceleme olanağı, medyanın dördüncü güç işlevini pekiştirir ve yönetimlerin hesap sorulabilirliğini arttırır. İlgili kurumlar üzerinde şeffaflaşma yönünde baskı unsuru oluşturur, hatalı uygulamaları ortaya çıkararak kamu yararı sağlar. Veriye dayandırmak, haberin nesnelliğini arttırarak okuyucuların medyaya yönelik güvenini tazeler. Yurttaşların enformasyonun üretimine ve demokratik süreçlere katılımını arttırır. Çalışmada, veri gazeteciliği yukarıda bahsedilen boyutlarıyla ele alınmakta, demokrasi ve katılıma dair anlayışımızı nasıl dönüştürebileceği tartışılmaktadır. Veri gazeteciliği ile ilgili mevcut literatürün taranmasına odaklanan çalışma ayrıca, mahremiyet, kişisel verilerin korunması, unutulma hakkı, doğrulama, enformasyon akışına aşağıdan-yukarıya yön verilmesi ve veri okuryazarlığının geliştirilmesi gibi, veri gazeteciliğin dönüştürücü işlevini zayıflatabilecek etik ve teknik sorunlara da değinmektedir.

Teknolojide yaşanan değişimler ve bunun sonucunda bir bilişim devriminin gerçekleşmesi gazetecilerin haber elde etme yöntemlerini de farklılaştırmıştır. İnternet alanında yaşanan gelişmeler gazetecilik mesleğini etkilemiş ve veri gazeteciliği kavramının ortaya çıkmasında bu gelişmeler etkili olmuştur. Veri gazeteciliği en kısa tanım olarak veri ile yapılan gazetecilik denebilir. Veri gazeteciliğinin literatüründeki tanımı ise açık verilerin kullanıldığı ve haberciliğin temelini oluşturan hikâyenin kurulmasında çevrimiçi raporlamadan faydalanılan bir sistem olarak ifade edilmektedir. Çalışmada betimsel yöntem kullanılarak veri gazeteciliğine yönelik literatür taraması yapıldı. Bu kapsamda açık veri gazeteciliği Türkiye'nin uluslararası arenada kazandığı spor başarıları veri gazeteciliği pratikleri uygulanarak açıklanmıştır. Veri gazeteciliği İnternet teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte yeni bir gazetecilik türü gibi aktarılmaktadır. Asıl olan temel habercilik normlarını taşıyor.

Gazetecilik alanında son 20 yılda önemli değişimler ve gelişimler yaşanmıştır. Özellikle web 2.0 teknolojilerinin ortaya çıkışından sonra dünyanından her yanından adeta bir “enformasyon bombardımanı” şeklinde internet ortamına yüklenerek birikmeye başlayan veri yığınları ile haber üretimi yapabilmek gazeteciler için bir yandan büyük bir şans olarak görünürken diğer yandan da  bu büyük veri dağından anlamlı bir veri seti oluşturup bunu analiz edip haberleştirebilmek de gazetecilik formasyonundan farklı olarak başka yeteneklerin de gerekliliğini beraberinde getirmiştir. Wikileaks belgelerinin sızdırıldığı 2011 yılı gazetecilikte yeni bir dönemin başlangıcına da işaret etmiştir. Veri gazeteciliği adı verilen bu dönemde binlerce sayfalık veri içerisinden veri kazıma yöntemi ile veri seti oluşturup bunların filtrelenmesi, analiz edilmesi, görselleştirilmesi ve nihayetinde de hikayeleştirilerek haber haline getirilmesi süreçlerinden oluşan habercilik yöntemi popüler hale gelmiştir. Veri gazeteciliği süreçlerindeki işlemlerin yapılabilmesi için gazetecilik bilgisinden farklı olarak istatistik, internet kullanımı, yazılım kullanımı ve belki biraz da kodlama bilgisi gerekliliği de ortaya çıkmıştır. Geçtiğimiz yaklaşık 10 yıl içerisinde bu amaçla geliştirilmiş pek çok yazılım ve araç gazetecilerin kullanımına sunulmuştur. Bunların bir kısmının kullanımı pek zor olmasa da büyük kısmının kullanımı için yazılım kullanım becerisi yüksekliği gerekmektedir. Sadece gazetecilik bilgisi veri haberciliği yapılabilmesi için yeterli değildir. R Dili, Python gibi programlama dilleri, Tableau, Open Refine gibi veri işleme araçlarının kullanımının öğrenilebilmesi için zaman ve emek gerekmektedir. Veri gazeteciliği yeni bir konu olduğu için de  bu  alanda yazılmış Türkçe yayın bulmak zor olduğu gibi, bu alanda kullanılan yazılımları ya da programlama dillerinin öğrenilebileceği kurs ve eğitimler bulmak da oldukça zordur. 2018 yılında Columbia Üniversitesi Gazetecilik Okulu tarafından geliştirilen Workbench isimli web tabanlı aplikasyon ise tüm bu süreçleri çok fazla yazılım bilgisi gerektirmeden yapılabilmesine olanak sağlamıştır. Bu çalışmada veri gazeteciliği süreçlerinden kısaca bahsedildikten sonra workbench uygulaması kullanılarak dijital ortamdan nasıl veri çekilebileceği, temizlenebileceği, filtrelenebileceği ve görselleştirilebileceği örnek uygulamalar ile anlatılacaktır.

The ever-growing and complicated computer network that surrounds the world deeply affected the journalism profession. Especially the differences and innovations created by the developments in internet technologies have necessitated the separation of the past 30 years with web 1.0, web 2.0 and web 3.0 names on a periodical basis. When these periods are examined, it is seen that the interaction plays a decisive role. We are witnessing that in the last period users are much more active, participating and productive, especially in the field of journalism, each individual produces content like a messenger. In addition, the number of internet users is increasing, and millions of data are included in the system every day, causing the concept of "large data" to enter the literature. The necessity of changing the practices of producing news from within a lot of metadata such as every text written, every visual sent to the internege, location information, and the necessity of the transformation of the journalism in this sense. For journalists today, journalistic knowledge is no longer adequate for university education. The journalist should also follow the innovations in technology, especially internet technology, dominate the language and technique of social media tools, and know the functioning of this magazine very well. In addition, in order to be able to work with large data, it is necessary to have statistical knowledge and knowledge of data analysis. In this study, data journalism will be discussed as a new generation of journalism. What skills should be possessed in order to be a data journalist, data journalism processes and software that can be used in data and work will be tried to be explained with examples.

Bu çalışma Kovid-19 döneminde veri gazeteciliği faaliyetlerine odaklanmaktadır. Bu dönemde habercilik büyük oranda veri analizleri üzerinden gerçekleşmektedir. Veri odaklı hikâyeler ve gerçeğe dayalı derlenmiş bilgiler, bağlamsallık/ilişkisellik ilkesi çerçevesinde okuyucu için son derece önemli bir bilgilendirme işlevi görmektedir. Çalışmanın temel amacı; büyük verilerin analizi ile kritik bilgilerin nasıl ortaya çıkarılıp habercilik anlayışı çerçevesinde sunulduğunu göstermek ve bu bağlamda veri gazeteciliği anlayışının haberciliğe kattığı değeri ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda The New York Times ve The Guardian gazetelerinin internet sitelerinden veri gazeteciliği süreci ile üretilmiş Kovid-19 dönemine ilişkin örnek haberler analiz edilmek üzere seçilmiştir. Kavramsal çerçevesi veri gazeteciliği, veri gazeteciliğinde haber üretim süreçleri ve görsel hikâye anlatımı üzerinden kurulan çalışmada betimsel analiz yönteminden yararlanılmıştır. Multidisipliner işbirliği gerektiren veri gazeteciliği, hem haber üretim süreçleri hem de görsel hikâye anlatımı açısından değerlendirilmiştir. Analizler sonucu toplum için kritik olan bu dönemde veriler arasında anlamlı ilişkiler kurularak önemli bilgilerin gün yüzüne çıkarıldığı, şeffaf ve hesap verilebilir bir gazetecilik anlayışıyla hareket edildiği, anlaşılması zor nicel verilerin etkili görselleştirme öğeleri ile anlaşılır ve ilgi çekici bir formda sunulduğu görülmüştür. Bu çerçevede haber üretim süreçleri temelinde haberi etkili, anlaşılır, ilgi çekici ve doğrulanabilir kılan, bu yönüyle günümüz habercilik anlayışında yeni bir kulvar yaratan veri gazeteciliğinin önemi ortaya konulmuştur.

Diğer yandan okuyucuların haber tüketimi için dijital mecra-ları ve özellikle alternatif seslere yer veren yeni platformları tercih etmeye başlaması da geleneksel gazeteciliğin kan kaybını hızlan-dırmıştır. Bu süreçte haber medyası hayatta kalmak için, hem tek-nolojik gelişmelere hem de okuyucunun değişen beklentilerine cevap verecek, haberin üretim, sunum ve dağıtım süreçlerine dair yeni stratejiler geliştirmek zorunda kalmıştır. Mesleğin krizden çıkışının anahtarı olan yeni gazetecilik anlayışı; çoğulcu, dayanış-macı, katılımcı, okuyucuyu süreçlere dâhil eden; yalan haber ve propagandanın karşısına olgusal gerçekleri koyan özellikte ve bü-yük ölçüde dijital olmalıdır (Erkmen, Ataman & Çoban, 2020).
Bu dönüşüm sürecinde okuyucuyu geri kazanmanın yolu nite-likli ve özel habercilik faaliyetlerinde aranmaya başlanmıştır (De-Lima-Santos, González-Tosat & Salaverría, 2019; Dunham, 2020; Hernnboeck, 2019). Zira medya ekosisteminin yapısal olarak bun-ca değişmesine rağmen nitelikli gazetecilikle bağdaştırılan doğru-luk, tarafsızlık, çoğulculuğu desteklemek ve kamu yararını gözet-mek gibi belli başlı değerler hâlâ geçerliliğini korumaktadır (López-García, Rodríguez-Vázquez & Pereira-Fariña, 2017; Rah-man, 2015; Wekhoo, 2010). Bu bağlamda, olgulara dayalı nitelikli habercilik anlayışının yeniden canlandırılması için bir süredir araş-tırmacı gazeteciliğe dönüş ve veriye yönelim yaşanmaktadır.

İktisadi Kalkınma Vakfı tarafından, “Türkiye’de ve AB’de Kişisel Verilerin Korunması ” başlıklı 67 sayfadan oluşan yayın;  düzenlenen toplantı ile kamuoyuyla paylaşıldı.

http://www.verigazeteciligi.com/ikvden-turkiyede-ve-abde-kisisel-verilerin-korunmasi-kitapcigiuluslararasi-sistemin-populer-fenomeni-acik-veriler-nedir/

Teknolojide yaşanan değişimler ve bunun sonucunda bir bilişim devriminin gerçekleşmesi gazetecilerin haber elde etme yöntemlerini de farklılaştırmıştır. Bilgisayar ve internet alanında yaşanan bu gelişmeler gazetecilik mesleğini de etkilemiş ve veri gazeteciliği kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Veri gazeteciliği, açık verilerin kullanıldığı ve haberciliğin temelini oluşturan hikâyenin kurulmasında çevrimiçi raporlamadan faydalanılan bir sistemi ifade etmektedir. Haber dağıtım ortamının ve haber tüketim alışkanlarının değişimi, gerek haber kuruluşlarını gerekse gazetecileri yeni bir alana doğru yöneltmiştir. Bu alan ücretsiz ve sınırsız kaynağı olan yapılandırılmamış verinin bolca bulunduğu bir yer olan internettir. Günümüzde neredeyse her şeyin sayılarla ifade edildiği bir başka deyişle sayısallaştığı ortamda veri gazeteciliği için internet en önemli mecra olmuştur. Veri gazeteciliğinin etkili kullanılabilmesi için verinin temiz, analiz edilebilir olması ve sonunda öyküye dönüştürülebilecek formata getirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle veri gazetecilerinin ilk görevi verinin gereksizlikten arındırılıp çeşitli teknikler ile birleştirilerek öykünün oluşturulmasıdır. Bu çalışmada habercilik alanının yeni bir yönü olan veri gazeteciliği kavramının ve süreçlerinin açıklanması amaçlanmıştır. Yöntem olarak betimsel araştırma yöntemi kullanılarak veri gazeteciliği haber örnekleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme ile birlikte geleneksel gazeteciliğin veri gazeteciliğine dönüşümü ve veri gazeteciliği kavramının gazetecilik anlayışına etkisi tartışılmıştır. Sonuç olarak haberin veriler ile hikâyeleştirilerek sunulması yeni bir akım olarak görünmekle birlikte habere güvenilirliği ve açık kaynak verilerinin halkın bilgisine nasıl sunulacağı ile alakalı ciddi bir örneği gözler önüne sermektedir. Bilişim sitemlerini kullanarak tutarlı bilgileri halkın anlayışına sunan bu habercilik anlayışının geleneksel habercilik anlayışında değişime neden olacağı öngörülmektedir.

https://journo.com.tr/buyuk-veri-yogun-veri-kucaklasiyor

Büyük veri (big data) son yılların popüler kavramlarından biri olarak pazarlama dünyası başta olmak üzere çok sayıda sektörün başını döndürüyor. Kullandığımız emojilerden gün içinde defalarca kez bastığımız beğen tuşlarına; her türlü kullanıcı türevli içerikten insansız hava araçlarının topladığı görüntülere uzanan çeşitlilikteki dağınık dijital enformasyon parçalarından oluşan büyük veri, gerçekten en itibarlı veri mi?

Büyük verinin her zaman doğru, güvenilir ve nesnel sonuçları vereceğine olan abartılı pozitivist inanç ciddi tartışmaları da beraberinde getiriyor. Daha büyük örneklemin daha derin bilgi sağlamayacağı artık bilinen bir gerçek. Büyük verinin iddialı varsayımlarına önceleri küçük veri (small data) çalışanlar karşı çıktı. Bu tartışmalar özellikle mahremiyetin ihlâli, kişisel verilerin korunması, veri üzerindeki şirket ve devlet gözetiminin artması gibi etik sorunlara işaret ediyordu. Tüm bu anlamlı tartışmalara karşın, ‘küçük veri’ negatif yüklü bir sözcük olarak; zihinlerimizde değersiz ve basit bir algı yaratıyordu. Yoğun veri (thick data) tam da bu algıyı yıkmak için gayet anlamlı…

Nokia büyük veriye fazla mı güvendi?
Teknoloji etnografı Tricia Wang, Nokia’nın zamanında sayısal verilere aşırı bağımlı ve abartılı güvenine bizzat şahit olduğunu belirterek; büyük verinin küçük ölçekli, derin etnografik araştırmalara dayanan yoğun veriye ihtiyaç duyduğunu söylüyor. Bir zamanların cep telefonu devi olan markanın  artık telefon piyasasındaki ağırlığını tamamen yitirdiği düşünüldüğünde, karar alma süreçlerinde yalnızca büyük veri kullanmanın yararlı sonuçlar sağlamadığı açıkça görülüyor. Kaldı ki büyük veri projelerinin %73’ünün kâr getirmediği ya da yararlı olmadığı da saptanmış durumda.

Büyük veri ve yoğun veri bize ne söylüyor?
Samsung’un ise müşterilerini daha iyi anlamak için büyük verinin yanı sıra yoğun veriyi de kullandığı biliniyor. Peki büyük veri ve yoğun veri bize Samsung hakkında neler söylüyor? Büyük veri Samsung’un Apple’dan ne kadar fazla akıllı telefon sattığını lokasyon ve tarih değişkenleri ile birlikte karşılaştırmalı olarak sunabiliyor. Ancak şirketler bu verilerle gerçekten ne yapabilir? Yeni bir kullanıcı akıllı bir telefon almaya karar verdiğinde muhtemelen bu bilgiden habersizdir. Kullanıcılar yalnızca daha fazla satıldığı için mi bir markayı tercih etmektedir? İşte kitlelerin neden Samsung’u tercih ettiğini anlamak için yoğun veriye ihtiyaç duyuyoruz. Kişiselleştirme özelliği nedeniyle mi, daha fazla sayıda model sunduğu için mi yoksa daha dayanıklı olduğu için mi bir marka tercih ediliyor? Yoğun veri hedef kitlenin günlük yaşam tarzı tercihleri ve önceliklerine ilişkin nitel tecrübeleri göz ardı etmemizi önlüyor. Kullanıcı tercihlerini anlamanın etkili bir yolu olarak karşımıza çıkıyor.

Temelde pazar araştırmaları insan davranışları üzerine bahis oynamak olarak görülüyor ve ilginç bir biçimde büyük değil yoğun verilerle desteklenen bahisler daha başarılı sonuçlar veriyor. Her şeyden önce yoğun veri, büyük verinin temsil etmediği gerçeklere de bakmamızı sağlıyor. Örneğin çoğunlukla kullanım alışkanlıkları ve ihtiyaçları dijital olarak kayıt altına alınmayan engellilerin, çocukların ve yaşlıların ihtiyaçlarını saptamak ve sayısal uçurumu kapatmak adına da önemli bir olanak sunuyor.

Verileri birleştirme zamanı
Peki bu iki veri türü birbirine karşı mı? Aksine büyük veri ve yoğun verinin kucaklaşması gelecek öngörülerinden biri olarak kaşımıza çıkıyor. Aslında yoğun veri araştırmalarının amacı veri noktaları arasındaki sosyal bağlamın gözden kaçırılmasını engellemek. Yani büyük veri sayıları, oranları görmemizi sağlarken; yoğun veri bu sayıların ve oranların ardındaki hikâyeyi görmenin yolunu sunuyor. Büyük veri kümesinin sunamadığı duygusal bağlamı daha iyi anlamamızı sağlıyor. Güven, hassasiyet, korku, açgözlülük, şehvet, sevgi ve samimiyet… Bu duygularımızı tetikleyen bağlam küçük örneklemli ve uzun süreli etnografik vak’a çalışmalarıyla elde edilebiliyor. Bu nedenle de örneklemleri, yöntemleri ve verileri yarıştırmak yerine bir arada kullanmak gerekiyor. Başka bir ifadeyle, veri merkezli perspektifin insan merkezli perspektifle barışması ve onu kucaklama zamanı geldi. Bu kucaklaşma talebi büyük verilerin işe yaramaz olduğu anlamına gelmiyor. Elbette büyük veri, şirketlerin yatırım planlarını besleyen güçlü ve yararlı bir araç. Bununla birlikte veriden daha derin ve daha insani anlam çıkarmak için yoğun verilerin toplanması ve bu verilerin analizine yatırım yapılması gerekiyor.

Folklor/Edebiyat Dergisi‘nin 83.sayısında  Veri Gazeteciliği’ne de yer verildi.  Burak Doğru tarafından yazılan bölüm 16 sayfadan oluşuyor. 

“Veri Haberciliği: Demokratik Medya İçin Olanaklar “

Özet bölümü şöyle:

‘Veri Haberciliği’ni  demokratik medya perspektifinden ele alan bu çalışma, verinin gazetecilikle ilişkisinde ortaya çıkan konulara dair genel bir çerçeve sunmaktadır.”

“Bu çerçevede, verinin mesleki yönelimler üzerindeki etkisinden medyanın kurumsal yapılanmasına, haber üretim süreçlerindeki dönüşümünden açık veri politikalarına uzanan geniş bir alanı kapsamaktadır. Veri Haberciliği, verinin kamu yararına kullanımında gazetecinin rolüne odaklanırken, haberin ne olduğunu ya da ne olması gerektiğini de sorgulamakta ve önerdiği yöntemlerle geleneksel gazetecilikten ayrılmaktadır.”

“Veri Haberciliği, verinin kamu yararına kullanımında gazetecinin rolüne odaklanıyor”

“Bu düzlemde, çalışmada ilk olarak büyük veri kavramının gazetecilik alanına nasıl intikal ettiği üzerinde durulmakta ve verinin veri haberciliğindeki yeri tayin edilmektedir. Veri haberciliğinin evrimine yön veren gelişmelere de bu noktada değinilmektedir. İkinci adımda, veri haberciliğinin mesleki yönelimler üzerindeki etkisi konu alınmaktadır.”

“Burada medya kurumları, medya sektöründe hizmet veren firmalar ve sivil oluşumlar gözlenmekte ve gazeteci kimliğindeki değişime gönderme yapılmaktadır. Üçüncü adımda, veri haberciliğinin demokratik medya için sağladığı olanaklar, açık veri tartışmaları etrafında değerlendirilmektedir.”

“Bu yönde haber üretimince kaynakların, araçların ve yöntemlerin demokratikleşmesiyle yaşanan değişim incelenmektedir. Son olarak, uygulama süreçlerini tasvir etmek üzere veri haberciliğinin üretim aşamaları sıralanmakta ve uygulamadaki potansiyel risklere yer verilmektedir. Çalışmanın, bu genel çerçevede, gazeteciliğin Türkiye’deki yönelimine referans oluşturacak bir perspektif sunması öngörülmektedir.“



Dağ Medya: Veri Haberciliğinin Sunduğu Olanakların Farkındalığıyla Çalışan Bir Haber Sitesi

Dağ Medya’ya da yer verilen 184-185. sayfalarda, ” 2011 yılında yayına başlayan Dağ Medya (www.dagmedya.net) da veri haberciliğinin sunduğu olanakların farkındalığıyla çalışan bir haber  medyasıdır. Dağ Medya, sitesinde ayrı bir sekme altında önerdiği veri haberciliği konusunda duyurulara yer vermekte, ayrıca bu alanlardaki çeviri ve eğitim faaliyetlerine katkı sağlamaktadır.” ifadelerine yer yer veriliyor.

Uygulamada Veri Haberciliği

Yazının ilerleyen bölümlerinde uygulamada veri haberciliğine de yer verilerek, “Gerek yapısal özellikleri, gerekse hikaye etme yöntemleriyle geleneksel gazetecilik formlarından ayrılır. Diğer bir ayrım ise haberin sunumunda ortaya çıkar. Büyük veri kümelerinin anlaşılır kılınması kaygısıyla belli bir bağlam içerisine yerleştirilen haber hikayelerinin sunumu genellikle tek yönlü ve doğrusal değildir. Bu yüzden veri haberciliği uygulamalarında, hipermetinsel kurgulara izin veren web tabanlı projelerin ağırlıklı olduğu görülmektedir. Ancak web’en veri haberciliği açısından önemi bununla sınırlı değildir. Veri haberciliği için Web, salt aktarım aracı ( delivery medium) olmanın ötesinde hikaye anlatım aracıdır. (MacLean, 2019). Bu anlamda, veri haberciliğinin medyayla olan ilişkisi , geleneksel gazetecilik formlarına kıyasla daha geçişkendir.

“Veri haberciliği ayrı uzmanlık alanlarına başvurur”

Veri haberciliği, üretimin örgütlenmesinde geleneksel gazeteciliğin sunduğu çerçevenin dışına çıkarak ayrı uzmanlık alanlarına başvurur. Bu minvalde tasarlanan projeler gazetecileri, tasarımcıları, bilgisayar mühendislerini, araştırmacıları, proje yöneticilerini ve danışmanları farklı aşamalarda bir araya getirir.Dolayısıyla veri haberciliğinde bu aşamaların net olarak belirlenmesi planlama için elzemdir. Bradshaw (2011) tarafından ‘veri haberciliğinin ters piramidi” (the interted pyramid of data journalism) olarak uyarlanan çalışmada, veri haberciliğinde beş temel aşamadan söz etmektedir: Derleme (compile), temizleme (clean), bağlam (context), birleştirme (combine) ve iletişim (communicate).

Veri görselleştirme disiplinler arası bir alan olarak popülaritesi veri biliminden iş zekâsı sektörüne gazetecilikten akademiye giderek artmaktadır. Günümüzde verilerden bilgi elde etme süreçlerinde veri görselleştirme etkili bir şekilde kullanılmakta, gazeteciliğin niceliksel değişimi ve dönüşümü olarak kabul edebileceğimiz veri gazeteciliği pratiklerinde de habercilik süreçlerinin önemli bir adımı olarak görülmektedir. Fakat her zanaat veya pratik gibi veriyi görselleştirmenin de belirli püf noktaları, katı olmasa dahi temel prensipleri mevcuttur. Bilinçli veya bilinçsiz olarak bu prensiplerden sapıldığında ortaya çıkan çalışma okuru yanıltabilmekte veya istenilen mesajı karşı tarafa iletmekte başarısız olabilmektedir. Gazetecilere güvenin azaldığı, hakikatin eski önemini kaybettiği, alternatif doğruların müştereklere tercih edildiği günümüzün hakikat sonrası toplumunda veriler ve verilerin temsil edildiği görselleştirmeler de manipülasyonlara, dezenformasyonlara, yanlış anlamalara yol açmaktadır. Bundan kaçınmak adına bu yazıda gazeteciler ve veriyle uğraşan uzmanların veri görselleştirirken nelere dikkat etmesi gerektiği püf noktalarına değinerek anlatılmaktadır.
---[Abstract in English]--- As an interdisciplinary field, data visualization is gaining popularity from data science to business intelligence, journalism to academia. Nowadays, data visualization is effectively used in the process of obtaining information from data and is seen as an important step in journalism practices, which can be considered as the quantitative change and transformation of journalism, known as data journalism. However, like any craft or practice, visualizing data has certain key points and fundamental principles, even if not strict. When deviating from these principles, either consciously or unconsciously, the resulting work can mislead the reader or fail to convey the intended message. In today's post-truth society, where trust in journalists has decreased, the truth has lost its former importance, and alternative truths are preferred over commonalities, data and the visualizations representing data also lead to manipulations, disinformation, and misunderstandings. To avoid this, this article discusses the key points that journalists and data experts should pay attention to when visualizing data.

Bu derlemede gazeteciliği tanımlamanın ve icra etmenin farklı biçimlerine odaklanmak; yeni mecraların, deneyimlerin ve olanakların izini sürmek istedik. Bu doğrultuda, dünya genelinde otoriterleşme eğiliminin yükselişi karşısında bir demokrasi cephesi olarak gördüğümüz “yeni gazetecilik” kavramını çeşitli boyutlarıyla tartışmaya açtık. Bizim için “yeni gazetecilik”, profesyonellik göndermesi yapmaktan ziyade emeğin ve ürünün niteliğine odaklanan bir kavram. Çoklu/karşı kamuları süreçlere dâhil eden, çoğulcu, dayanışmacı, katılımcı, ticari olmayan ya da sosyal girişimci, anti-kapitalist, karşı-hegemonik ve belki de en önemlisi rizomatik bir pratiği ifade etmektedir. Bu pratikte geleneksel hiyerarşik haber merkezi yapılanması yerini, heterarşik bir iç içe geçmeyle oluşan yarı kurumsal ve bireylerin öne çıktığı, takipçilerin müdahalesine olanak tanıyan, haberin üretimine ve dağıtımına/paylaşımına odaklı ağlaşmış bir haber merkezine bırakmaktadır. Yeni gazetecilik tartışması ayrıca yalan haberin, propagandanın, ideolojik mücadele çerçevesine hapsolmuş hakikatin gerçekliğine dair sorgulamaları da kapsamaktadır. Bu doğrultuda bu pratiğe dâhil olanların, sürekli akış ve içerik bombardımanını takip edip anlamlandırabilmesi için teknolojik ve dijital beceriler haricinde temel bir eleştirel okuryazarlığa da sahip olması gerekmektedir. Güncel gazetecilik çalışmaları ve uygulamalarına bakıldığında, hem akademisyenlerin hem de uygulayıcıların, ürettikleri içeriklerde üzerinde durduğumuz "yeni gazetecilik" kavramsallaştırmasını benimsedikleri, ancak gelişmekte olan bu çalışma alanına dair net bir tanımlama yapmadıkları görülmektedir. “Yeni Gazetecilik. Mecralar, deneyimler, olanaklar” isimli çalışmamız, Türkçe literatürde bu yeni kavramsal çerçevenin oluşturulması için bir giriş çalışması niteliğindedir.

Bu derlemede gazeteciliği tanımlamanın ve icra etmenin farklı biçimlerine odaklanmak; yeni mecraların, deneyimlerin ve olanakların izini sürmek istedik. Bu doğrultuda, dünya genelinde otoriterleşme eğiliminin yükselişi karşısında bir demokrasi cephesi olarak gördüğümüz “yeni gazetecilik” kavramını çeşitli boyutlarıyla tartışmaya açtık. Bizim için “yeni gazetecilik”, profesyonellik göndermesi yapmaktan ziyade emeğin ve ürünün niteliğine odaklanan bir kavram. Çoklu/karşı kamuları süreçlere dâhil eden, çoğulcu, dayanışmacı, katılımcı, ticari olmayan ya da sosyal girişimci, anti-kapitalist, karşı-hegemonik ve belki de en önemlisi rizomatik bir pratiği ifade etmektedir. Bu pratikte geleneksel hiyerarşik haber merkezi yapılanması yerini, heterarşik bir iç içe geçmeyle oluşan yarı kurumsal ve bireylerin öne çıktığı, takipçilerin müdahalesine olanak tanıyan, haberin üretimine ve dağıtımına/paylaşımına odaklı ağlaşmış bir haber merkezine bırakmaktadır. Yeni gazetecilik tartışması ayrıca yalan haberin, propagandanın, ideolojik mücadele çerçevesine hapsolmuş hakikatin gerçekliğine dair sorgulamaları da kapsamaktadır. Bu doğrultuda bu pratiğe dâhil olanların, sürekli akış ve içerik bombardımanını takip edip anlamlandırabilmesi için teknolojik ve dijital beceriler haricinde temel bir eleştirel okuryazarlığa da sahip olması gerekmektedir. Güncel gazetecilik çalışmaları ve uygulamalarına bakıldığında, hem akademisyenlerin hem de uygulayıcıların, ürettikleri içeriklerde üzerinde durduğumuz "yeni gazetecilik" kavramsallaştırmasını benimsedikleri, ancak gelişmekte olan bu çalışma alanına dair net bir tanımlama yapmadıkları görülmektedir. “Yeni Gazetecilik. Mecralar, deneyimler, olanaklar” isimli çalışmamız, Türkçe literatürde bu yeni kavramsal çerçevenin oluşturulması için bir giriş çalışması niteliğindedir.

Dijitalleşmeyle birlikte ortaya çıkan, mevcut yazılımlar veya insan kaynağıyla makul sürelerde işlenemeyen büyük veri yığınları, insanların dünya meselelerine yaklaşımını dönüştürerek demokrasiyi geliştirme potansiyelini barındırmaktadır. Ancak bunun için, veriyi anlamlandıracak, içinde saklanan hikâyeleri kamu yararına ortaya çıkaracak "dijital bekçi köpekleri" (Felle, 2015; 2016) olarak veri gazetecilerine ihtiyaç vardır. Büyük verinin gazetecilik bağlamında tartışılması 2010'daki Wikileaks sızıntısıyla başlamıştır. Veriyi temizleme, düzenleme, görselleştirme, işleme ve ilişkilendirme aşamalarını kapsayan yeni bir pratik olarak veri gazeteciliği öne çıkmıştır. Özellikle gayrı resmi/gizli verilerden hareketle 'gölgelerde saklı olanı' arayan, veriyi sorgulayıp içindeki ilişkileri bulmayı içeren araştırmacı veri gazeteciliği, demokrasinin önemli bir aracı olarak vurgulanmaktadır. Araştırma, veri gazeteciliğinin bu işlevini Türkiye örneklemindeki uygulama bağlamında tartışmaktadır. Betimsel araştırma yöntemi ile yapılan çalışmada derinlemesine görüşme ve içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. Bu doğrultuda, veri projesi üretimine dâhil olmuş gazetecilerle derinlemesine görüşmeler yapılmış, ayrıca Global Editors Network tarafından düzenlenen veri gazeteciliği ödüllerine Türkiye'den başvuran projelerin içerik ve teknik özellikleri incelenmiştir. Araştırma bulguları, veri gazeteciliğinin çoğunlukla küçük ölçekli ve alternatif haber merkezleri tarafından, daha çok hak odaklı perspektifle yapılan bir pratik olduğunu göstermektedir. Ancak yayınlanabilir konulara yönelme baskısı ve zamansızlık, yapılanı 'hesap soran' bir gazetecilik olmaktan uzaklaştırmaktadır. Türkiye örnekleminde veri gazeteciliğinin demokratikleştirici potansiyelini gerçekleştirmesinin önündeki diğer engeller olarak, medyanın henüz veri gazeteciliğine yatırım yapmaması, güvenilir veriye erişilememesi, mesleki işbirliğinin kısıtlılığı, yurttaş katılımlı alternatif fonlama ve haber üretme mekanizmalarının gerçekleştirilememesi sayılabilir. Anahtar Kelimeler: Veri gazeteciliği, şeffaflık, demokratikleşme, hesap sorulabilirlik, açık toplum

Teknolojide yaşanan değişimler ve bunun sonucunda bir bilişim devriminin gerçekleşmesi gazetecilerin haber elde etme yöntemlerini de farklılaştırmıştır. İnternet alanında yaşanan gelişmeler gazetecilik mesleğini etkilemiş ve veri gazeteciliği kavramının ortaya çıkmasında bu gelişmeler etkili olmuştur. Veri gazeteciliği en kısa tanım olarak veri ile yapılan gazetecilik denebilir. Veri gazeteciliğinin literatüründeki tanımı ise açık verilerin kullanıldığı ve haberciliğin temelini oluşturan hikâyenin kurulmasında çevrimiçi raporlamadan faydalanılan bir sistem olarak ifade edilmektedir. Çalışmada betimsel yöntem kullanılarak veri gazeteciliğine yönelik literatür taraması yapıldı. Bu kapsamda açık veri gazeteciliği Türkiye'nin uluslararası arenada kazandığı spor başarıları veri gazeteciliği pratikleri uygulanarak açıklanmıştır. Veri gazeteciliği İnternet teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte yeni bir gazetecilik türü gibi aktarılmaktadır. Asıl olan temel habercilik normlarını taşıyor.