Hilal Erdoğan Aksu

T.C. Kultur ve Turizm Bakanligi  ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasi  Turk-Kazak Universitesi’nin destekledigi  “Turk Edebiyati Isimler Sozlugu  (Baslangictan Gunumuze)” adli Proje,  Prof. Dr. Mustafa Isen’in yurutuculugunde  2013-2015 ve 2017-2019 yillari  arasinda Turk Edebiyati Isimler  Sozlugu (Baslangictan 20. Yuzyila)  ve Turk Edebiyati Isimler Sozlugu II  (20. Yuzyildan Gunumuze 1860-1985)  adlariyla iki asamali olarak gerceklestirilmistir.

Türk edebiyatında üzerine çok fazla çalışma yapılan ve önemini günümüzde de koruyan sözel edebî metni Dede Korkut Oğuznameleri, bu çalışmaya konu edilmiştir. Türk halkının dünya görüşü, kültürel hafızası üzerine önemli bir kaynak olan Oğuznameler, bu tezde doğa, insan ve mekân ilişkileri açısından incelenmiştir. Yeryüzünün sadece insan ve onun ihtiyaçları için var olmadığı, insan dışındaki canlı varlıkların da yeryüzü üzerinde hakları olduğu düşüncesiyle bir çevre bilincinin oluşturulması gerekliliği günümüz dünyasının tartışılan konuları arasındadır. Yeryüzü kaynaklarının aşırı ve bilinçsizce kullanımı sonucunda ortaya çıkan pek çok sorun, sürdürülebilir bir dünya için çözüme kavuşturulmayı beklemektedir. Ekoeleştiri, söz konusu sorunlara edebiyat ile çözüm getirilebileceğini savunmaktadır. Türk mitolojisiyle birlikte ekoeleştiri kuramının yaklaşımlarından Oğuznamelerdeki doğa unsurlarını incelemede yararlanılmıştır. Oğuznamelerdeki doğa, insan ile ilişkisi ve mekân boyutu ile iliş...

ÖZ Kültürel bellek toplumların nesilden nesile aktarımı sağlanan belleğini ifade eder. Kültür aktarımının sağlanabilmesi için pek çok etken söz konusudur. Bu etkenlerin en önemlilerinden biri mekândır. Özellikle belli bir mekâna bağlı olarak gelişme gösteren kültürel üretimler için mekân, hem kültüre ev sahipliği yapması hem de aktarımın gerçekleşmesi için uygun ortamı sağlaması nedeniyle önemli bir yerdedir. Bu çalışmada Yunus Emre'ye ait olduğuna inanılan mezar yerlerinin Yunus Emre kültürel belleğinin kuşaktan kuşağa aktarımındaki yeri sorgulanmıştır. Yunus Emre (1240/41-1320/21) Türk kültürünün edebiyat, sanat, tarih ve müzik gibi pek çok alanına nüfuz etmiş önemli bir şahsiyetidir. Yaşadığı kabul edilen 13. yüzyıldan isminin ilim âleminde gündeme geldiği 20. yüzyıla kadar hakkındaki menkıbe ve şiirleriyle kısıtlı bir şekilde yazılı kaynaklarda, yaygın bir şekilde de sözlü kültür ortamında var olmuştur. 20. yüzyıldan günümüze kadar da pek çok akademik çalışmaya konu edilmiştir. Yunus Emre'nin mezarının nerede olduğu konusu Yunus Emre çalışmalarının cevapsız kalan alanlarından biridir. Türkiye'de Yunus Emre'ye ait olduğuna inanılan 13 mezar yeri mevcuttur: Afyon (Sandıklı), Aksaray (Ortaköy ilçesinde Tapdık köyü ve Reşadiye köyünde), Bursa (Yıldırım), Eskişehir (Mihalıççık), Erzurum (Palandöken), Isparta (Keçiborlu, Gönen ve Güneykent), Karaman (Merkez), Konya (Doğanhisar), Manisa (Kula) ve Ordu (Ünye). Bu mezar yerlerinin Yunus Emre'ye ait olduğuna o yerin halkı tarafından inanılmaktadır. Mezar yerlerinin sahiplenilmesi çoğu zaman bu iller arasında tartışmalara neden olmaktadır. Bu yazıda yaklaşık bir asırdır tartışılagelen fakat cevapsız kalan "Yunus Emre'nin gerçek mezarı nerededir?" sorusu bir kenara bırakılarak "Yunus Emre'ye ait olduğuna inanılan bu mezar yerlerinin kültür aktarımındaki yeri nedir?" sorusu gündeme getirilmektedir. Öncelikle 2017-2019 yılları arasında Yunus Emre mezarlarında gerçekleştirilen alan çalışmasına bağlı olarak mekânların güncel durumu ve kültürel üretimleri hakkında bilgi verilmiştir. Alan çalışmasından elde edilen veriler doğrultusunda Yunus Emre'ye ait kültürel belleğin bu mekânlarda nasıl yaşatıldığı ve bu mezarların kültür aktarımındaki rolünün ne olduğu sorgulanmıştır. Buna göre Yunus Emre mezarlarında kültür aktarımının anlatı, ritüel ve mekân boyutunda gerçekleştiği görülmüştür. Yunus Emre'nin yaygın bir şekilde sözlü kültürün anlatı ortamlarında varlığını sürdürmesi sözel belleğin kendini korumak için mekâna ihtiyaç duymasına neden olmaktadır. Mezar isnat etme şeklinde ortaya çıkan mekânların birer hafıza mekânı olarak işlev gördüğü, anlatı ve ritüellerin oluşmasına uygun ortamı sağladığı tespit edilmiştir. Her mekânın coğrafi konumu ve şartlarına uygun olarak kendine özgü yarattığı anlatıları, ziyaret ritüelleri ve anma günlerindeki uygulamalarıyla Yunus Emre'ye ait kültürel belleği yaşatma ve kuşaktan kuşağa aktarma işlevini yerine getirdiği görülmektedir. Yunus Emre'nin yazılı kültürdeki üretimleri yazı ile korunmakta iken sözlü kültürdeki üretimleri de kendisine isnat edilen ve halk tarafından sahiplenilen mezar yerlerinde korunmakta, yaşatılmakta ve aktarılmaktadır. Anahtar Kelimeler Yunus Emre, kültür aktarımı, kültürel bellek, mekân, anlatı, ritüel.

ÖZ Festival, kültür aktarımının yoğun ve yüz yüze gerçekleştiği, topluma ait dünya görüşünün çeşitli ritüeller etrafında paylaşılıp hatırlandığı, belli bir mekân ve belli bir zaman dâhilinde gerçekleşen top-lumsal uygulamalardır. Halk biliminin çalışma alanlarının neredeyse tamamıyla ilgili pratikler içeren festival, çok katmanlı bir yapıya sahiptir. Festivalin oluşumunda festivalin zamanı, mekânı, hikâyesi, ritüelleri, programı, yemeği, katılanları, ekonomisi gibi pek çok etkenden bahsedilebilir. Çeşitli bile-şenlerin bir araya gelmesiyle oluşan festival, bu bileşenlerin incelenmesiyle anlaşılacak bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada 2012 yılında UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Lis-tesi kapsamında korunmaya alınan Uluslararası Manisa Mesir Festivali incelenecektir. 476 yıllık bir geçmişe sahip olan Festival'in kökeni İslamiyet öncesinde var olan bir kutlama olan Nevruz'a dayanır. Osmanlı Devleti döneminde Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa Sultan'ı iyileştirmek amacıyla Merkez Efendi'nin icat ettiği mesir macununun Nevruz'da halka dağıtılmasıyla Festival, Nevruz'un Manisa'da kutlanan bir şekli hâline gelmiştir. Mesir karma töreni, kortej yürüyüşü, mesire emeğe geçenlerin ruhuna mevlit okuma töreni, Hafsa Sultan'ın Merkez Efendi'ye berat vermesinin temsilî töreni ve mesir saçım töreni Festival'in önemli uygulamalarındandır. Bu uygulamalar derinlemesine incelenerek Festival'in oluşumundaki katkıları ortaya konmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda festival-zaman, festival-mekân, festival-yemek, festival-ekonomi, festival-katılım, festival-iktidar ilişkisi konu-larında Uluslararası Manisa Mesir Festivali örneğinde çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur. Kutlandığı toplumun ortak hafızasını yılın belli zamanlarında çeşitli etkinliklerle tekrar etmek suretiyle canlı tutan Festival'in her bir bileşeninin Festival'in yaşatılmasında önemli bir işleve sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler Toplumsal uygulamalar, festival, Uluslararası Manisa Mesir Festivali, Nevruz, işlev. ABSTRACT Festivals are intense and face-to-face social practices that take place within a certain place and a certain time, to transfer culture and collective world view by various rituals. A festival contains almost all of the practices in the fields of folklore and has a multi-layered structure. In the organism of the festival , there are many factors such as the time, place, story, rituals, program, food, participants and economy of the festival. A festival, formed by the combination of various components, has a structure that can be understood by examining these components on an individual basis. In this study, the International Manisa Mesir Festival, that taken under protection by UNESCO's Intangible Cultural Heritage List in 2012 will be examined. The Manisa Mesir Macunu Festival, which has a 476-year history, is based on Nevruz, a celebration that exists before Islam. Mesir Macunu (Mesir Paste) invented by Merkez Efendi to heal Hafsa Sultan who is the mother of Suleiman the Magnificent. The festival became the way of celebrating the Nevruz in Manisa after Suleiman the Magnificent ordered that the paste which healed his mother to be disseminated to the public in the Nevruz day since the Ottoman Period. Mesir preparation ceremony, cortege march, praying ceremony for the souls those who contributed to invention of mesir, the ceremony representing Hafsa Sultan's commendation to the Merkez Efendi and the dissemination ceremony are important practices of the Festival. This paper examined aforementioned practices and their contributions to the festival. In addition, various inferences made about festival-time , festival-venue, festival-meal, festival-economy, festival-participation, festival-potency relations in the example of International Manisa Mesir Festival. It is educed that each component of the Festival keeps the common memory of the celebrated community alive by repeating it with various activities at certain times of the year, has an important role in maintaining the Festival.