Bellek

Gökhan Tunç bu kitapta, etkilerini büyük ölçüde gizemlerinden alan iki sözcüğü, şiir ve belleği, modern Türk şairlerinin bellek tasavvurları merkezinde bir araya getiriyor. Çalışmanın temel sorusu şu: Felsefede, bilimde, sinemada, sürekli değişen ve gittikçe dijitalleşen bir bellek algısı varken modern Türk şairleri belleği ne olarak alımlarlar? Burada bellek ve şiir kavramlarına eşlik eden üçüncü unsur olarak metafor sözcüğü devreye girer. Metaforların edebî bir süs olmanın ötesinde metaforu kullananların düşüncelerini yansıtan ve belirleyen bir özelliğe sahip olduğu son dönemlerde metafor araştırmacıları tarafından kanıtlanmıştır. O hâlde, şairlerin tercih ettikleri bellek metaforlarının, onların poetikalarını, ideolojilerini, yaşadıkları ortamı, hayata ve geçmişlerine nasıl baktıklarını açımlayan bir anlamı olacaktır.
Bu kitapta iki temel sav öne sürülmektedir: Birincisi, şairlerin, şiirlerinde kullandıkları bellek metaforlarını büyük ölçüde gündelik hayatta yer alan kavramsal metaforlar üzerinden oluşturmalarıdır. İkinci olarak bilimde ve sinemada gittikçe dijitalleşen bellek metaforlarına karşılık modern Türk şiirinde böylesi baskın bir yönelimin olmaması ve farklı ideoloji ve poetikalara sahip şairlerin aynı gelenekselleşmiş bellek metaforlarını tercih etmeleridir. Yazar, bu kitapta ileri sürdüğü düşünceleri temellendirmek için, öykülerden romanlara, otobiyografik metinlerden filmlere kadar farklı türlerdeki eserlerden yararlanmakta ve okuru, belleğin şiirdeki lirik gölgesini araştırma konusunda renkli bir yolculuğa davet etmektedir.

Oğuz Atay, dil ile kurduğu ilişki bağlamında Yusuf Atılgan, Bilge Karasu gibi Türk edebiyatının geleneksel çizgisinde kırılma yaratmış isimlerin takipçisidir. Atay,
klasik metinlerin “yalınkat gerçekçilik” arayışına, bireyden çok cemaati önceleyen tek sesli/monolitik yapısına muhalif bir duruş sergileyerek metinlerinde “gerçek(lik)”
kavramını derinlemesine irdeler; “birey” merkezli, karnavalesk ögelerle yüklü, polifonik bir anlatımı yeğler. Yazarın, bu söylem biçimiyle Türk edebiyatının modernist nitelikler
kazanmasında önemli bir rol oynadığını söylemek mümkündür. İlk olarak 1975 yılında yayımlanan Korkuyu Beklerken, Atay’ın modernist bir üslupla kaleme aldığı öykülerinin
toplandığı kitap olma özelliği taşır. Bu çalışmada içerik ve üslup özellikleri bağlamında analiz edilecek “Demiryolu hikâyecileri-bir rüya” adlı öykü ise bu kitabın kapanış
öyküsü konumundadır.

Özet Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin maruz kaldıkları negatif duygusal uyaranın farklı modalitelerinin, çalışma belleği üzerindeki ketleyici etkisini saptamaktır. Negatif duyguların insanların bilişsel becerilerine olan etkisini belirleyebilmek amacıyla araştırmaya, maruz kalınan negatif duygusal uyaran ve modalitelerinin duygulanımı olumsuz yönde etkileyerek, kişilerin çalışma belleği performanslarında belli düzeylerde ketleme yaratacağı hipotezi ile yola çıkılmıştır. İstanbul Üniversitesi’nin çeşitli fakültelerinde okumakta olan 9 kadın ve 9 erkek olmak üzere toplam 18 üniversite öğrencisi çalışmaya dâhil edilmiştir. Ancak Beck Depresyon Ölçeği`nde 17 ve üstü puan alan ve Katılımcı Bilgi Formu`nda bulunan bilişsel becerileri etkileyen bazı faktörleri elemek amacıyla sorulan dışlama kriteri sorularına (sigara-alkol-madde kullanımı, nörolojik rahatsızlığın olması durumu, görme bozukluğunun olması durumu, psikiyatrik ilaç kullanımı, dikkat eksikliği tanısı olma durumu ve katılımcının kendisinin veya bir yakınının ciddi nitelikte deprem yaşantısının olması) olumlu yanıt veren katılımcılar araştırmaya dâhil edilmemiştir. Deneysel türde, tek faktörlü ve gruplar arası yapılan araştırma uyaranın veriliş tarzına göre 3 katılımcı grubundan oluşmaktadır. 17 Ağustos 1999 deprem sonrası görüntülerinden kesilip kolaj haline getirilen negatif duygusal içerikli uyaranın birinci gruba sadece sesi dinletilmiş, ikinci gruba sadece görüntüsü izletilmiş, üçüncü gruba da hem sesi hem görüntüsü şeklinde verilmiştir. Her grupta 3’ü kadın 3’ü erkek olmak üzere toplam 6 katılımcı bulunmaktadır. Çalışmada Katılımcı Bilgi Formu, Sayı Dizisi Testi`nin düz ve ters versiyonu, Harf-Sayı Dizisi Testi ve muadili, Mekansal Uzam Testi`nin düz ve ters versiyonu, Beck Depresyon Ölçeği, Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri, Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği(PNDÖ) kullanılmıştır. Ayrıca uygulama öncesinde katılımcılara kısaca araştırma hakkında bilgi verilmiş ve araştırmaya gönüllü olarak katıldıklarını kabul ettiklerine dair onam alınmıştır. Anahtar kelimeler: Çalışma belleği, duygu değişimleme, negatif duygusal uyaran. The aim of this study is to investigate the inhibition effect of negative emotional stimulus of different modalities on working memory performance of university students. The main hypothesis of this study is that, experiencing negative emotional stimulus and modalities will have an negative influence on peoples affect so that will inhibit their working memory performance at certain levels. Studying at Istanbul University's Faculty of Letters, Political Science and Law Faculty, totally 36 university students (18 female and 18 male) attached to the analyze. As exclusion criteria has used participant's Beck's Depression Inventory scores and questions of Participant Information Form ( using cigarette - alcohol - drugs, having a neurological disease, using of psychiatric medication, being diagnosed with Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD), vision problems ( Hypermetropic ) and having an earthquake experience). In this study is used between-groups design based on independent variables where is composing 3 groups. Each group contains 12 participants which of them are 6 woman and 6 man. In this study were used Participant Information Form, Digit Span Test, Letter-Number Sequencing Test, Corsi Block Test, Beck Depression Inventory, Empathy Quotient, A State- Trait Anxiety Inventory Form(STAI Form TX-I), Positive and Negative Affect Schedule, Consent Form. In Consent Form it has been given a brief information about study and consent was taken each of the participants that they voluntarily entered to the research. Key word: Working memory, negative emotional stimulus, affect.

ÖZET Mekânlar bir yaşam barındırmanın yanı sıra bir yaşama da sahiptirler. Farklı durumlar, olaylar ve kullanıcılarla tanışan mekân süreç sonunda farklı anlamlar kazanarak katmanlılaşır. Mekânın yaşamının farklı evrelerini tanımlayan bu katmanlar mekânın kendine içkin belleğini oluşturmaktadır. Bu bellek soyut bir varlığa işaret etse de çoğu zaman mekânda somut karşılıklar da bulmaktadır. Zaman ve yaşamın mekâna bıraktığı izler; mekânın yüzeylerine kazınarak mekânsal belleği de görünür kılabilmektedir. Çalışma bu düşünceler ekseninde mekânın yaşamının yani mekâna ait belleğin mekânı oluşturan yüzeylerde ve bu yüzeylerin malzemelerinde okunabildiği tasarımları inceleyerek, mekân belleğinin bir tasarım girdisi olarak tasarımı nasıl biçimlendirdiğini ve bu biçimlenişte malzemeyi ele alış yaklaşımlarının farklılığını tartışmayı amaçlar. Anahtar Kelimeler: mekân, mekânsal bellek, zamanın izleri, malzeme, tasarım süreci. 1. GİRİŞ Zaman; bir ölçü birimi, soyut ve matematiksel bir olgu olmasından öte deneyimlenerek anlam bulan, olaylarla ve anılarla inşa edilen bir kavramdır. Bu bağlamda insanoğlunun hayatı anlama ve anlamlandırmasını sağlayan zaman kavramı, yaşamın ayrılmaz bir bileşenidir. Deneyimlendiğinde bireyselleşen ve biricikleşen zaman kavramının yaşama bıraktığı izler ise 'bellek'te gizlenir. İnsanoğlu için gizil bir bilgi alanını tanımlayan bellek bu yönüyle tarih boyunca düşünülen ve sorgulanan bir kavram olmuştur. Birçok disiplinin farklı bakış açılarıyla ele aldığı bellek kavramı zaman içinde araştırmalara konu olan yeni bellek türleri ile hala güncelliğini ve önemini koruyan bir araştırma alanıdır. 2 Her dönem öne çıkan yaklaşım biçimlerinin ve yaşanan kırılma noktalarının ele alınan kavramlara yaklaşımı değiştirmesi gibi, bellek kavramının ele alınma biçimi de içinde bulunulan dönemin etkilerinden bağımsız olmamıştır. Günümüzde teknoloji ve iletişimde yaşanan gelişmeler bu duruma örnek gösterilebilir. Teknolojik gelişmeler dönemin 'zaman' algısını ve zamanın deneyimini değiştirmekle birlikte bellek kavramını da etkilemiş, bellek yitimi gibi yeni kaygıları da gündeme taşımıştır. Bu sebeple bellek kavramına odaklanan çalışmaların artışı 20.yüzyılın son dönemlerinde zaman ve uzamın giderek muğlaklaşan yapısı içinde bir 'zamana tutunma' olarak ifade edilebilir. [1] Bu durum sadece bir yapı yapma faaliyetinden öte söylem, anı ve yaşanmışlıkların inşası olarak da tanımlanabilecek mimarlık disiplini için bellek kavramını önemli bir araştırma alanına dönüştürmüştür. Mekân ve bellek kavramlarının ilişkisine bakıldığında; belleğin anıların saklandığı yer olması sebebiyle kütüphane, arşiv ya da mahzen gibi daha mekânsal metaforlar üzerinden tanımlandığı görülmektedir.[2] Ayrıca bir hafıza tekniği olan 'hafıza sarayı' metodu da belleğin bir mekâna yerleşerek kalıcılaşması üzerine kuruludur.[3] Bu örneklerdeki gibi metaforik anlatımlar düzeyinde birbirine temas eden bellek ve mekan mekânsal deneyimlerle birlikte düşünüldüğünde ise iç içe geçen iki kavram halini alır.

Çok boyutlu bir kavram olan kent kültürünün, toplumsal etkileşimi, ortak-yaşarlığı, mekâna ve zamana dair yaşam pratiklerini, sembolleri ve belleği içinde barındıran, kuşaklar arasında aktarılabilen yapısı, kent kimliği ölçeğinde aidiyet, yerellik, kentlilik gibi unsurlarla birlikte tarihsel anlamda ve toplumsal çeşitlilik bağlamında, mekânsal ve toplumsal bütünlük içerisinde sürekli bir dönüşüm yaşamaktadır. İskân ve habitus ile eklemlenen toplumsal yapı, üretim biçimleri ve toprak mülkiyeti ile birlikte sosyo-ekonomik yapının farklı yansımalarla ortaya çıkmasına aracılık etmektedir. Bu bağlamda gündelik yaşamdan üretim ilişkilerine kadar aynı zaman dilimi içerisinde aynı ortak yaşam alanında gerçekleşen etkileşimler bütünü hangi yol izlenerek çözümlenebilir? Buna ilişkin çözüm yollarının üretilebilmesi için temel teşkil edecek kuramsal tartışmaların netleştirilmesi için yapılan bu ve buna benzer çalışmalardan sonraki aşama kent kimliğinin yaşadığı krizlerin çözümüne yönelik tartışmaların yapılmasıdır.

Öz İnsan grupları ve onların yaşadığı mekânlar arasında karşılıklı bir etkileşim sürecinin olduğu ve her bir adın arka planında barındırdığı hikâye açısından folklorik bir anlam taşıdığı bilinmektedir. Bu adlardan bir kısmı yer adlarıdır (toponimi) ve yer adları halkbilimi disiplininin içinde sadece coğrafi alanları ve yerleşim yerlerini değil aynı zamanda yerleşim yerlerinin daha küçük parçaları olan mahalle, cadde, işyeri gibi mekânların adlarını da kapsayan bir çalışma alanıdır. Herhangi bir toplumun zihinsel haritasını, kullandığı adlardan kavrayabilmenin mümkün olduğu varsayımından hareketle bu çalışmada Sivas cadde isimleri üzerinden Sivas kent belleğine dair çıkarımlar yapılması hedeflenmektedir. Sivas Belediyesinden 2020 yılında alınan veriler doğrultusunda Sivas'ta bulunan 278 cadde ismi sınıflandırılarak değerlendirilmiştir. Sınıflandırma sonucunda cadde isimlerinin en önemli kaynağı olarak kişi adları belirginleşmektedir. Adları caddelere verilen kişilerin en önemli niteliklerinden birinin, Sivas'ın yerel kültürü ile ulusal kültür arasında bir bağ işlevi üstlenmeleri olduğu saptanmıştır. Böylelikle cadde adlarının da katkısı ile biçimlenen kent belleğinde, ulusal bütünün bir parçası olmaya dair fikirlerin daima muhafaza edildiği görülür. Kişi adları dışında çevresel faktörler, tarihî temalar, kentler ve meslekler de bu sınıflandırmada belirginleşen gruplar olarak kent belleğine dair verileri içerir. Ayrıca cadde adları üzerinden yaşatılan kimlik bilincinde; yatırlardan âşıklara uzanan sembollerle halk kültürünün de önemli bir yer tuttuğu saptanmıştır.

Geçmişi Susturmak: Tarihin Üretilmesi ve İktidar Michel-Rolp Trouillot Çev. Sezai Ozan Zeybek, 2015, İthaki Yayınları, İstanbul, 224 syf. Tarih, iktidar, suskunluklar, anlatılar ve dahası hepimizin az çok tartışmalarımıza konu olmuş kavramlardır. Trouillot tarafından yazı-lan bu eser tüm bu kavramları ve onların birbiri ile ilişkilerini oldukça farklı pencerelerden bize sunuyor. Temel olarak tarihin iktidarla ilişki-sini ele almakla birlikte onları ne pozitivist yaklaşımın ele aldığı gibi bir ilişki içinde ne de postmodernistlerin varsaydığı gibi bir konumda görür. Tarih ve iktidar arasındaki ilişkiyi çok yönlü, katmanlı ve farklı değişkenlerinde devreye girdiği bir çerçeveden sunar. Ana tezi bu çer-çeve içinden açığa çıkar ve Trouillot'un temel tezi; hikâyeler ile örnek-lendirdiği tarih yazımının tarihçinin arşive girmesinden sonra başla-madığı; aksine arşivlerden çok önce defalarca ve birbirinden farklı hikâyeler olarak yazıldığıdır. Bunun nasıl olduğunun cevabını da tarihsel anlatıların üretilme sürecinde birbiriyle rekabet eden pek çok grubun ve kişinin olduğu; tarih yazımı için gereken araçların ise bu gruplar arasında eşit dağılmadığı üzerinden verir. Kitabın ana tezi etrafındaki tüm tartışmalar tarih çalışmaları beraberinde, bellek ve siyaset disiplinlerinin yanı sıra sosyal bilimler alanındaki birçok disip-lin için fayda sağlayabilecek konumdadır.

Abidelerin hafıza mekânları (lieux de mémoire) olarak çoklu ve değişken anlamlarıyla ulusal ideolojiyi tahkim etme, kolektif hafızayı şekillendirme, ihtilaflı hafızaları harekete geçirme kabiliyetleri ve bununla çelişkili gibi görünmekle beraber unutulma potansiyelleri üzerine geniş bir literatür mevcuttur. Bu çalışmada, modern Yunanistan tarihinin oldukça çalkantılı bir epizodu olan İki Savaş Arası Dönem’de inşa edilmek istenen bir abidenin anlatısı üzerinden, hafıza rejimleri ve bu rejimlerde “Küçük Asya Felaketi” ve “muhacir meselesinin” tuttuğu yer takip ediliyor. Bu amaçla, İzmir Metropoliti Hrisostomos’un Yunan milliyetçiliğinin birbirleriyle çelişki içinde görünen dinî ve seküler kanallarını 1922’deki “şehadeti” ile bünyesinde buluşturan çok boyutlu hatırası, bu hatıranın cisimleşmiş hali olarak ortaya çıkan Atina’daki abide ve bu abidenin 1920’lerden günümüze uzanan “macerasına” odaklanılmaktadır.


There is a well-established literature on monuments as sites of memory (lieux de mémoire), their ability to strengthen national ideology, to shape collective memory as well as to mobilize conflicting memories; and although it seems contradictory, their potential to get consigned to oblivion through their multiple and pliable meanings. In this study, via the narrative of a monument erected in the interwar era, particularly turbulent years in modern Greek history, the memory regimes and the role of the “Asia Minor Catastrophe” and the “refugee issue” in those regimes are investigated. For this purpose, this article focuses on the multifaceted memory of Metropolitan Chrysostomos of Smyrna, who unifies the purportedly incompatible religious and secular strands of Greek nationalism through his “martyrdom” in 1922, his monument in Athens as the embodiment of this memory and its “adventures” from the 1920s to contemporary times.

Son yıllarda sosyal bilimler alanında yürütülen araştırmalarda farklı disiplinlerin metot ve kavramlarını kullanarak hazırlanan çalışmaların sayısında artış görülmektedir. Bu eğilim doğrultusunda bilimsel araştırmalarda, kavramların tek-boyutluluğunun tersine farklı, çok-boyutlu ve katmanlı bir kavramlar dizini ile çalışma anlayışı ağırlık kazanmaktadır. Nostalji kavramı da bu anlayışın özgün örnekleri arasında yer almaktadır. Nostaljinin Geleceği, yerleşik tanımı ile geçmişe ait olanı ve memleket özleminin sıla hastalığıyla harmanlandığı bir kavram olan nostaljiyi " tarihsel bir olgu " (s. 36) olarak elen alan araştırma ve inceleme kitabıdır. Bu çalışma St. Petersburg doğumlu, Harvard Üniversitesi Slav ve Karşılaştırmalı Edebiyat Profesörü ve aynı zamanda da sanatçı ve tasarımcı Svetlana Boym (1959-2015) tarafından kaleme alınmıştır. Yazarın, Sovyetler'de başlayan ve ABD'de devam eden kişisel tarihinin nostalji kavramının derinlikli ve katmanlı içeriğiyle paralellik gösteren yapısı, çalışmanın katmanlılığını okur nezdinde arttıran bir çokseslilik içermekte. Yazarının 1990'ların ikinci yarısında nostalji hakkında yazmaya karar verdiği, 2001'de İngilizce ve 2009 yılında da Türkçe baskısı yayımlanan Nostaljinin Geleceği'nde de ifade edildiği üzere, Yunanca iki kökten gelen nostalji sözcüğü, ilk kez edebiyat veya siyaset alanlarında değil, 1688 yılında İsviçreli bir doktor tarafından tıp alanında kullanılmıştır. İsviçreli askerlerin memleketlerine dönme hasretinin psikolojik etkilerini tanımlamak için kullanılan bu tıbbi sözcük, etimolojik olarak " (Nostalji)-nostos (eve dönüş) ve algia (özlem), nostalgia-artık var olmayan veya hiç var olmamış bir eve duyulan özlemdir" (s. 14). Ancak, yazar bu çalışmasında kavramın etimolojik anlamını katmanlaştırarak ve özgün diliyle " eleştirel düşünce ile hikaye anlatımı arasında gidip gelen bir nostalji tarihi " (s. 19) anlatmaktadır. Bu anlatım, üç ana bölüm ve çeşitli fotoğraflarla kurgulanmış.

Abstract
How memory is conceptualized within and beyond the disciplinary boundaries throughout history determines the spatial references. At the same time, these spatial references provide the historical representations of particular social structures and accompanying worldviews. It is because memory is regarded as the foundation of both theoretical and empirical studies and diverse interventions into place (including political and aesthetical), it becomes necessary to consider the changing relation between memory and place which is transformed through the history of thought and reflected in the recent understandings within Memory Studies. In this framework, starting from the conceptualization of memory as based on a metaphoric topos (place) and following the line of thought through the conceptualization of memory as an analytical concept, the relation between memory and place is discussed also by means of considering the recent debates within the field of Memory Studies. “Right to the city” which is one of the significant concepts of Critical Urban Studies is related to the concept of Right to Memory which is introduced as based on the conceptual repertoire of Memory Studies. The aim of this article is to contribute to such conceptualization by following the transformation of related thought as based on major conceptual mainstays.
Keywords: Memory, city, memory studies, urban studies, right to the city

Öz Tarih boyunca disipliner sınırların içinde ve ötesinde belleğin nasıl kavramsallaştırıldığı, mekânsal gön-dermelerin niteliğini de belirler. Aynı zamanda söz konusu mekânsal göndermeler belirli dünya görüşleri ve toplumsal yapıları yansıtan tarihsel temsiller sunar. Belleğin mekâna yönelik kuramsal olduğu kadar ampirik çalışmalara ve hatta mekâna yönelik çeşitli (politik, estetik vb.) müdahalelere dayanak olarak gö-rülmesi, bellek ve mekân arasındaki, özelikle toplumsal düşünce tarihi içinde gerçekleşen ve bugün bellek çalışmaları alanındaki temel anlayışları oluşturan ilişkinin değişen boyutlarını hesaba katmayı gerektirir. Bu çerçevede, metaforik bir topos (yer) olarak bellek yaklaşımından, analitik bir kavram olarak bellek yak-laşımına yönelen düşünce çizgisi takip edilerek günümüzde bellek ve mekân arasındaki ilişki, bellek çalış-malarının sağladığı güncel kavramlaştırma olanakları açısından tartışılmaktadır. Eleştirel Kent Çalışmaları alanının önemli bir kavramı olan "Kent Hakkı", bellek çalışmaları alanının kavramsal araçlarından yarar-lanarak oluşturulan bellek hakkı kavramıyla ilişkilendirilmektedir. Bu makalenin amacı, bellek ve mekân arasındaki kavramsal ilişkinin temel uğrakları üzerinden ilerleyen düşünsel dönüşümü izleyerek böylesi bir kavramsallaştırmaya katkıda bulunmaktır.

Arka kapaktan: “Özellikle Kâzım Koyuncu’dan sonra Lazca etnik müzik olmaktan çıkmış çok daha geniş bir kitleye hitap eder olmuştur. (…) Lazca kültür aktivizmi genişledikçe Lazca müzik yöresellikten çıkarak aktivizm ile popülerleşen iyiden iyiye kimlik kurucu bir rol üstlenmeye başlamıştır. (…) Müzik ve dansın yaygınlaşan ve gittikçe daha geniş kesimlerce kabul gören Lazlık etnikliğinin performansları olarak algılanışı sosyal medyanın denkleme dahil olması ile gerçek mekânın arasındaki bağı geliştirmiş ve interaktifleştirmiştir.”

Laz, bazen bütün Doğu Karadenizlileri hatta Karadenizlilerin hepsini kapsayan bir ad olarak kullanılıyor – en azından Laz fıkralarından bilindiği gibi! Oysa kendini Laz olarak tanımlayanlar ve “etnik Laz” sayılanlar, daha küçük topluluklardır. Özlem Şendeniz, bu “karışıklığı” da hesaba katarak, Laz kimliğinin yaşanma ve algılanma deneyimlerini inceliyor.

“Makbul vatandaş” sayılmanın gerekleri, Laz kimliğini ve belleğini nasıl etkiledi? Göçle ve özellikle mekânla ilgili hafıza nasıl biçimlendi? Laz kimliğiyle Türk kimliği arasındaki ilişki nasıl kuruldu? Laz kimlik hareketi ne gibi etkiler yarattı?

Sanal ortamın, sosyal medyanın gelişmesinin, “Lazlık performanslarına” alan açan etkisi özel bir önemle ele alınıyor kitapta. Sanal ortam, Lazca konuşma-anlama üzerine, Lazca isimler üzerine müzakerelerin, esas olarak, kime Laz dendiğine ilişkin algılar etrafındaki günlük müzakerelerin mekânı. Kimliğin bu müzakereler içinde yeniden üretimine ilişkin gözlemler, Laz kimliği algısına ilişkin kapsamlı soruşturma verileriyle destekleniyor.

Özet: Kuzey Afrika’da başlayan, daha sonra Ortadoğu’ya, ABD’ye, Avrupa ve Latin Amerika’ya yayılan; Arap Baharı, İşgal Hareketi (Occupy), Öfkeliler (Indignados) gibi farklı adlarla anılan toplumsal hareketler içinde, çokluklar, çok geniş bir aralıkta sosyal, politik, ekonomik ve kültürel talepler ortaya koydu (Hardt ve Negri, 2013). Benzer bir toplumsal hareket, 27 Mayıs 2013 tarihinde, İstanbul’da, Gezi Parkı’nda başladı ve kısa sürede Türkiye’ye yayıldı. Gezi Direnişi sürecinde, merkezi bir örgütlenme dışında, enformel ağları kullanarak bir araya gelen ve heterojen nitelikler gösteren çokluklar, coşkun bir yaşam kudretiyle, neredeyse direnişin her anını kayıt altına aldılar. Kameralar her yerdeydi! Sanki, Gezi Direnişi’nin her anını kapsayan, çok katmanlı bir belgeseli yapılıyordu. Gezi Direnişi’nin, çoklukların yaşam gücünü artıran, heyecan dolu duygulanımları sinemacıları da sardı. Bu noktada, sinemacıların kendilerine sordukları temel soru, Gezi Direnişi belgeselinin nasıl yapılabileceği, nasıl yapılması gerektiği sorusuydu. Gezi Direnişi’ni kavramamızı sağlayabilecek, onu aktarabilecek olası yeni belgesel biçimlerinden ve yapım anlayışlarından biri, Gezi Direnişi’ni kayıt altına alan farklı aktörleri ve onların ürettiği görüntüleri üretim sürecine dahil etmek olabilir. Böyle bir yeni belgesel biçimini ve yapım anlayışını geliştirebilmek için öncelikle bir kavramsal çerçeveye ihtiyacımız var. İşte, bu yazı, bu doğrultuda, bir kavramsal çerçeve kurma denemesidir.

Anahtar Sözcükler: Gezi Direnişi, belgesel sinema, kolektif bellek, teknik, montaj, yeni medya

Çalışma fotoğraf, bellek ve sosyal medya ilişkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Fotoğraf, unutma ve yeniden hatırlama deneyimlerinin bir aracıdır. Bu doğrultuda fotoğrafın varlığı, kullanımı, dolaşımı üzerinden beleğe bakmak, aralarındaki ilişkiyi belirlemek açısından zorunluluktur. Fotoğraf icadından itibaren bakmak, biriktirmek, paylaşmak –dolaşıma girmek- eylemleri ile bütündür. Gelişen teknoloji ile fotoğrafta analog dönemden dijital döneme geçilmiştir. Özellikle günümüzde gündelik hayatlarımızın bir parçası haline gelen internet ve sosyal medya ile birlikte bakmak-biriktirmek- paylaşmak –dolaşıma sokmak- eylemlerini dönüştürmüştür. Çalışmada fotoğraf üzerinden incelenen bu değişim sadece iletişimi değil, kimliklerin en önemli
belirleyeni olan belleği de etkilemektedir. Sosyal medyanın bellek ve fotoğraf üstündeki etkisinin belirlenmesi ve görmeye alışan bir bellek ile sosyal medya üzerinden sürekli dolaşıma sokulan, görünür kılınan fotoğraflar arasındaki bağın ilişkisini ve gücünü belirlemek çalışmanın amacıdır.

Gezi Direnişi’ni de içine alan Arap Baharı, Occupy, Öfkeliler gibi toplumsal ha- reketlerin ortak özelliklerinden biri, yaşanan toplumsal olayların belgeselciler, foto/ video muhabirler, video aktivistler ya da devletin kolluk güçlerinin kameramanların- dan daha çok ve artan oranda eylemciler ve tanık yurttaşlar tarafından görsel-işitsel olarak kayıt altına alınmalarıdır. Bu son grubun ürettiği görsel-işitsel materyal yığı- nı göz ardı edilemeyecek düzeyde ciddi bir yekûn tutmaktadır. Tam olarak miktarı- nı bilemesek de, kişisel depolama alanlarında saklanan, torrentlerde biriktirilen, kıs- men de sosyal medyada ve internet video platformlarında paylaşılan bu görsel-işit- sel materyal, Gezi Direnişi ve benzeri toplumsal hareketlerin kolektif belleği, tarihya- zımı ve belgesel yapımı için çok kıymetli. Bu makalenin temel sorusu, bu görsel-işit- sel materyalin Gezi Direnişi (veya benzeri bir toplumsal hareket) belgeselinin üreti- minde kullanılması ile yetinilmeyip, yeni belgesel biçimleri ve yapım anlayışları içinde, söz konusu materyali üreten eylemcilerin ve tanık yurttaşların da belgesel üretim sü- recine nasıl dahil edilebileceğidir. Burada, bu yeni belgesel biçimlerinden birinin “ye- ni medya belgeselciliği” içinde “veritabanı belgeseli” olabileceği iddia ediliyor. Veri- tabanı belgeselinin, tüm yeni medya belgesel türleri gibi etkileşimli olmasının yanı sı- ra, katılıma ve birlikte üretime açık olma niteliklerinin Gezi Direnişi’ni anlamakta bi- ze yardımcı olacağı ortaya konuyor. Bu bağlamda, örnek veritabanı belgeselleri üze- rinden, üretici olarak veritabanı belgeselcisinin sunduğu montaj aracı ile eylemcilerin ve tanık yurttaşların üretim sürecine katılımı ve birlikte yaratımın imkânlılığı eleştirel biçimde sorgulanıyor.

ÖZ: Ritüel ve bellek, toplum ve kültür, gelenek ve bilgi arasındaki ilişkiler kümesi, yapısal anlamda birbirini bütünlemektedir. Ritüel, en kısa tanımıyla tekrara dayalı olarak üretilen davranışlardır. Bu anlamda gelenekle sürekli olarak ilintilidir. Ritüel, toplumun geleneksel kodlarını barındırır. Ritüellerde, toplumun ortak kültürel algı ve tasarımlarını görmek mümkündür. Antropoloji, sosyoloji, teoloji, mitoloji alanıyla ilgilenen araştırıcılar tarafından ritüel, insan ve toplum yapısının, düşünce dünyasının açıklanması için bir araç olarak kullanılmıştır. Ritüelin din ve inanç sisteminde önemli bir bilgi aktarma işlevine sahip olduğu söylenmiştir. Özellikle ritüel bellek konusunda çok fazla çalışmanın olmaması bu konuda bir düşünce ileri sürmeyi gerekli kılmıştır. Ritüele bilgi, bilinç ve bellek eksenli bakmak bu çalışmanın temel amacıdır. Ritüel bellek, şeklinde bir ifade kullanmamızın sebebi, söz konusu terimin hem kültürel, toplumsal, bireysel bellekten farklı olduğunu vurgulamak hem de buna bağlı olarak bilgi aktarımıyla birlikte bilgi depolama sistemi şeklinde görülmesinden ileri gelmektedir. Bedensel hareketlerin tekrarına dayalı görselliğin bellekte kalıcılığı elbette geleneksel inanç ve düşünüş tarzının temel aktarımıyla yani kültürel bellekle de desteklenir. Ritüel bellek, sadece zihinsel kalıplarda söze dayalı hatırlatıcı unsurlarla değil aynı zamanda görme ve duyma yetisiyle birlikte dokunma hissiyatıyla da anımsatma işlevlerine sahiptir. Bu çalışmada, ritüel bellek olarak belirtilen kavram gerek alan araştırmasındaki tecrübelerle gerek literatür taramasından elde edilen verilerle incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Bilgi, bilinç, bellek, ritüel, ritüel bellek. ABSTRACT: Set of relationships between ritual and memory, society and culture, and tradition and knowledge integrates each other structurally. Ritual, in its shortest definition, is behaviours that are produced based on repetition. In this sense, it is consistently related to tradition. Ritual contains traditional codes of society. It is possible to see mutual (collective) cultural perceptions and designs of society in rituals. Ritual was used by researchers who are interested in the fields of anthropology, sociology, theology and mythology, to explain human' and society's structure and world of thought. It was said that ritual had an important knowledge transferring/conveying function in religious and belief system. Particularly, the fact that there are not many studies on ritual and memory or ritual memory necessitated to bring forward an idea on this subject. To regard ritual as knowledge-conscious-memory-oriented is main purpose of this study. Reason for which we use such a phase as ritual memory is due to the fact that both the said term is different from cultural, social, individual memory, and therefore that it is seen as knowledge storage system together with knowledge transferring/conveying. Permanence in memory of a visuality based on repetition of bodily movement for sure is also supported by basic transfer/convey of traditional style of belief and thinking, i.e, cultural memory. Ritual memory not only has oral remander elements in mental patterns but also has evocation functions with tactual sensation as well as sense of sight and hearing. In this study, the concept referred to as

Bu çalışmanın amacı mimari tasarlama pratiği bağlamında bellek ve mimesis arasındaki ilişkinin tartışılması, tasarımcıların bellek ile kur- dukları mimetik ortaklık üzerinden mimarlıkta taklit olgusuna yeni bakış açılarının kazandırılmasıdır. Çalışmanın kavramlarından bellek, düşünme faaliyetinin gerçekleşmesini sağlayan yer; mimesis, tasarlama sürecine yaratıcı bir bellek olarak işlerlik kazandıran, düşünme faa- liyetini harekete geçiren araç olarak tanımlanmıştır. Ancak bellek ve mimesis arasındaki ilişkinin tartışıldığı bir çalışmada mem kavramının, nasıl taklit edildiklerinin, çoğaldıklarının ya da tasarlama sürecinde neden mimetik bir değer olarak seçildiklerinin bilgisi önem kazanmak- tadır. Bu nedenle tasarlama sürecinin çok katmanlı yapısı içerisinde birbiriyle ilişkisel halde bulunan bilginin bir taklit birimi olarak; fikirleri, alışkanlıkları, inanışları, becerileri, görüntüleri, öğrenilebilen, hatırlanabilen her şeyi kapsayan mem kavramıyla açıklanmaya çalışılması olağandır. Tasarlamanın zihinsel kurgusu; başlangıçta var olan ve sundukları bilginin türüne göre görsel, kavramsal, yaratıcı memler olarak tanımlanan memlerin görerek, okuyarak, çizerek taklit edilmesini, yeniden üretilerek mimari düşünceye ve en sonunda somut bir nesne- ye ulaşılmasını mümkün kılar. Bu bakışla dijital ağların sonsuz yapılar evreninde kendine fazlaca yer bulabilen mimari yapıların memleri görsel belleğin; gelenek, toplum, kültür, sanat, felsefe gibi mimarlığın sosyal, toplumsal yönüne ilişkin memler kavramsal belleğin; bu memleri eşleyerek yeniden üreten duyusal, sezgisel akıl yaratıcı belleğin birimleridir. Bu kapsamda yapılan çalışma birbiriyle bağlantılı katmanlar üzerine temellendirilmiş, öncelikle dijital ağlarda, ilgili kaynak ve literatürün memleri araştırılarak türü, niteliği ve anlamına göre sınıflandırılmıştır. Sonrasında, tekil mimari yapıların yerine bir tasarım ortaklığı oluşturabilecek yapılara odaklanmanın çalışmaya hakim teorik yaklaşımın daha net okunmasını sağlayacağı öngörülerek, farklı kültürlerden ve coğrafyadan öğrencilerin katılımıyla varlık kazanan Uluslararası Archiprix Projeleri üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.

Yirminci yüzyıl sonrasında özne olarak sanatçı, kendi var oluş gücünü sanatsal yaratım ve üretimleriyle ilişkilendirmiş, yaşama dair varlık sorunsallarını bu düşünüş üzerinde oluşturmuştur. Sanatın ne olduğu ve sanatçının kim olduğu elbette çokça tartışılmış ve yorumlanmıştır. Ancak bu sorguların bir ucunun hatırlayış edimi oluşu (yani bilişsel oluşu), bu konu hakkında birçok düşünürü sanat ve bellek ilişkisine vardırmıştır. Bu bağlamda en ilksel biçimiyle insanın iz bırakışından başlayan ve sanat yapmaya evrilen süreç, insanlığa dair bir bellek yoklaması olarak irdelenebilir. Böyle bir yaklaşımla da sanatçıyı, yaşamı tarihin satır aralarına kaydeden bir vakanüvis olarak görmek doğru bir yaklaşım olacaktır. İnsanlık tarihinin dilsiz kaydedilmiş izi sürülebilir bu kayıtları, zamansız bir şekilde duyumsanabilmektedir. İnsana dair bu duyumlar, kuşkusuz özneler arası bir etkileşim sonucu belirmiştir. Dilin bile ötesine geçen bu duyum, tam bir özgürleşme alanı olarak sanatçının etkinlikleri ve eserlerinde belirir. Böyle bir düşünme tarzıyla sanat olgusu da öznenin sanatla etkileşimi arasında sorgulanmalıdır. Bu etkileşimler, güç ve anafilaksi kavramlarıyla ilişkilendirilmiş, bu tezde ileri sürülecek iddiaların ve kavramların çatılarında ya da köklerinde aranmıştır. Bu tezin araştırma konusu olarak, güç ve anafilaksi arasındaki benzerlik ve farklılıkların araştırılması tercih edilmiş, bu iki kavramın özellikle resim sanatındaki örnekleri üzerinden ortaya konan sav ispatlanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda sanatçıların üretimlerinde bu iki kavramın izleri aranarak sanat tarihindeki cevaplar bulunmaya çalışılmıştır.

Yeni medya teknolojileri ile üretilen, toplanan, kaydedilen, mübadele edilen ve dolaşıma sokulan veri yığınları bugün algoritmik yönetimselliğin gündelik hayatın içinde giderek daha sistematik bir şekilde işlemesine yol açmaktadır. Veri hegemonyası, büyük şirketler ve hükümet kuruluşlarının oluşturduğu b(ağ)lar ve bu b(ağ)ın denetim altına aldığı bürokratik ve hukuki süreçler ile birlikte işlemektedir. Hafızanın ve dolayısıyla bilgi ile iktidarın inşa edilme ve üretim süreçleri ile işlemlerini dönüştüren veri yığınları, günümüz toplumsal yaşamının önemli bir unsuru olarak giderek etkisini artırmaktadır. Bu kapsamda makale, veri hegemonyasını, yeni maduniyeti ve sömürünün güncel b(ağ)larını eleştirel bir yaklaşımla irdeleyen sanat-hafıza işlerini irdeleyecek, Türkiye'den ve dünya'dan güncel örnekler ile birlikte tartışacaktır.

Today data stack, which is produced, collected, saved, exchanged and circulated by new media technologies lead to systematic execution of algorithmic governance in everyday life. Data hegemony operates with the nettachments of big corporations, governmental agencies, along with the bureaucratic and the legal processes that these actors control. As data stack is increasing it's impact by transforming the production phases of memory, the construction of knowledge and power is also gaining an updated character. In this framework, this article aims to discuss data hegemony, new subalternity and contemporary nettachments of colonization by extending the discussion with some art-memory works that critically engage with these problems.

Bellek çalışmaları, çeviribilim ve tiyatrobilim alanlarına disiplinlerarası yaklaşmayı hedefleyen bu çalışmanın amacı dramatik metinlerin çeviri ve yeniden çevirilerinin erek kültürdeki geleneksel unsurları dönüştürerek yeniden üretmeye yarayacak bir biçimde işlevselleştirilebileceğini göstermektir. Genel olarak çeviriyle, özel olarak ise tiyatro çevirisiyle
ilgili literatürde, “çeviri” edimi ve olgusu kaynak kültür ögelerinin erek kültüre aktarımı çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu çalışmada ise, bu ön kabule karşıt bir durum açısından “çeviri” ve “yeniden çeviri” olgularına yaklaşılacaktır. Bu çalışmanın inceleme bütüncesini, halk tiyatrosuna ve geleneksel Türk tiyatrosuna özgü olan “kukla/tasvir”, “fasıllı anlatı”, “hikâye anlatıcılığı/meddah”, “oyun-içinde-oyun/rol-içinde-rol”, “illüzyon kurma/kırma”, “tekerleme”, “tekrar/simetri” gibi unsurları kültürel bellek içinde dönüştürürken ve yeniden şekillendirirken oluşturduğu özgün metinlerin yanı sıra (yeniden) çeviri tiyatroyu da kullanan Tiyatrotem’in Batı tiyatrosundan çevirdiği/uyarladığı bazı metinler oluşturmaktadır. Tiyatrotem, bu metinler ve sahnelemeleri sayesinde anlatı geleneğini çağdaş Batı tiyatrosuyla kaynaştırmıştır. Tiyatrotem’in “Klasik dramatik metinlerden hareketle oluşturulan oyunlar” başlığı altında
sunduğu bu dramatik metinler Alfred Jarry’nin kaleme aldığı ve ilk Absürd tiyatro metni sayılan Ubu Roi [Kral Übü] adlı oyundan yola çıkarak kurdukları Âlem Buysa Kral Übü, yine Alfred Jarry’nin Ubu Enchaîné [Zincire Vurulmuş Übü] adlı oyunundan hareketle kurdukları Gündüz
Niyetine, William Shakespeare’in Richard III adlı oyunu çıkışlı III. Riçırd Faciası ve Molière’in Le Tartuffe adlı oyunundan kurdukları Tartüf Bey adlı oyunlardır. Bu çalışma, kültürel bellek içinde “çeviri” ve “yeniden çeviri” olgularını ele alırken yalnızca “farklı” ve “yabancı” olanın aktarımının değil, yerel ve geleneksel unsurların dönüştürülmesi ve yaşatılması işlevinin de mümkün ve önemli olduğunu somut örnekler üzerinden ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tiyatro Çevirisi, Yeniden Çeviri, Kültürel Bellek, Tiyatrotem.

ÖZ
Bellek yaşananları ve öğrenilen konuları, bunların geçmişle ilişkisini bilinçli olarak zihinde saklama gücü olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal bellek ise kültürel bir olgunun etrafında şekillenmekte, aynı zamanda tarihsel bir sürecin de bir parçası olarak oluşmaktadır. Sinema filmleri toplumsal belleğin oluşması ile ilgili önemli bir işlevi üstlenmiştir. Çalışmada Türkiye'den Almanya'ya göç olgusunu ele alan filmler arasından seçilen bir örneklem incelenmiş ve Almanya'ya göç olgusuna ilişkin filmlerde sürekli olumsuz imgelerin yer aldığı, yabancılaşma, kültürel değerlerden, gelenek-göreneklerden kopma, uyum sağlayamama, robotlaşma, makineleşme gibi konulara değinildiği görülmüştür. SUMMARY The memory is defined as the deliberate that happened and learn the topics, their past relationship storage capacity of mind. Social memory that is formed around a cultural phenomenon, as a part of a historical process is composed at the same time. Movies about the formation of social memory have an important function. In this study, a sample of films examined that selected from the films which related the phenomenon of migration from Turkey to Germany and these films that constant negative image on the phenomenon of migration to Germany such as alienation, stay away from traditions and cultural values, inability to adapt, robotic-up and mechanization is seen as addressing issues.

İslâm tarihinde üzerinde en fazla durulan olaylardan biri Kerbela ve İmam Hüseyin’in şehadetidir. İslâm peygamberi Muhammed’in torunu, dördüncü halife Ali’nin oğlu olan ve Kerbela’da başı bedeninden ayrılan Hüseyin, aynı zamanda Şia mezhebinin üçüncü imamıdır. Hüseyin’in Kerbela’da öldürülmesi Müslümanların tarihsel hafızasında büyük bir kırılma yaratmıştır. Bu yönüyle Kerbela, İslâm tarihinde bu dine mensup olanlar arasında iktidar savaşının tır- mandığı, ayrılıkların baş gösterdiğinin de bir göstergesidir. Diğer taraftan yas ritüelleri bağlamında Kerbela’nın ve Aşura törenlerinin edebiyattan tiyatroya, resimden sinemaya kadar birçok alanı etkilediği görülmektedir. Muharrem ayı içerisinde düzenlenen Aşura törenlerinde temsili olarak Kerbela ve onun trav- masının bıraktığı acı, belleklerde devam ettirilir. Bu çerçevede kendisinden önce ve sonraki tarihi kırılma ve travmalarla bir özdeşlik kurularak yâd edilen Aşura törenlerinin, taziye ve matem ritüeli olarak mitoloji, destanlar ve edebiyata yan- sımaları bu yazıda üzerinde durulacak hususlar arasındadır.
Anahtar Kelimeler: Kerbela, Aşura, yas, travma, İslâm

“Ben neredeyim?” sorusu ile başlayan ve yaşadığı mekânı tanıma, tanımlama ve sahiplenme çabasının bir ürünü olarak ortaya çıkan yer adları bu manada toplumların mekânla karşılıklı ilişkisinin ürünleridir. Yer adları aynı zamanda birer sahiplenme ve aidiyet sembolüdürler. İnsanlar “yer”leri adlandırarak mekânları kendilerinin kılmış ve yer adları üzerinden bir hâkimiyet ilanında bulunmuşlardır. Bu sebeple yer adları üzerinden bir güç mücadelesi yürütülmektedir. Bu çok boyutlu yapıları yer adlarını hem tarihi coğrafyanın, hem kültürel coğrafyanın, hem de siyasi coğrafyanın ilgi alanına sokmaktadır. Coğrafyanın temel kavramlarından mekânın unsurlarından biri olan yer adları coğrafya eğitimi için de büyük önem taşımaktadır. Araştırma ile coğrafya öğretmenlerinin yer adları konusundaki görüşleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden olan ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Görüşme yapılacak öğretmenlerin belirlenmesinde, farklı ideolojik kimlikler ve siyasi bakış açıları ölçüt olarak alınmıştır. Bu amaçla farklı sendikal aidiyetlere sahip 15 coğrafya öğretmeni ile yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır. Elde edilen veriler, içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre coğrafya öğretmenlerinin yer adları konusunda ilgi düzeylerinin farlı olduğu, yer adları ile kültür arasında yakın bir ilişki olduğuna, yer adlarının bir mücadele alanı olduğuna, yer adlarının bir aidiyet e sahiplenme sembolü olduğuna ve yer adlarının coğrafya eğitiminde -beceri ve değer eğitimi de dâhil- kullanılabileceğini düşündükleri ortaya çıkmıştır.
Where am I?" place names stem from this, start with the question and emerge as a product of the effort for people to recognize, define and own the place they live in, in this sense, they show the products of the mutual relationship of societies with the envorinment that they embody. Place names are also symbols of ownership and belonging. People have made the spaces their own by naming "places" and declared dominance over place names. For this reason, a power struggle is carried out over place names. These multi-dimensional structures put the place names in the areas of interest of both historical geography, cultural geography and political geography. Place names, one of the elements of space, one of the basic concepts of geography science, are also of great importance for geography education. This research will try to reveal the views of geography teachers on place names. Criterion sampling, which is one of the purposeful sampling methods, was used in the study. Different ideological identities and political perspectives were taken as criteria in determining the teachers to be interviewed. For this purpose, semi-structured interviews were conducted with 15 geography teachers with different union affiliations. The obtained data were analyzed by content analysis technique. According to the findings of the research, it is stated that geography teachers have different levels of interest in place names, there is a close relationship between place names and culture. Place names are a field of struggle, place names are a symbol of belonging, and place names could be used in geography education -including skills and value education- teachers evaluated that place names could be used in the given areas.

İran’da, 1990’lı yılların sonlarına doğru İran İslam rejimine karşı olan
yönetmenler toplumsal problemleri ortaya koymak amacıyla belgesel
film formatında çektikleri filmlerle, 1970’li yıllarda Daryuş Mehrcui
gibi yönetmenlerin kurduğu, ancak Devrimden sonra yasaklanan Yeni
Dalga İran Sineması’nı yeniden canlandırmışlardır. Bu dönemde Yeni
Dalga Sineması aracılığıyla geçmiş işlenerek, İran İslam rejiminin
bütün olumsuzlukları gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Böylece
mağdurların (kadınların) acılarının tanınmasıyla bu insanların toplumla
yeniden ve onurlu birer birey olarak bütünleşmeleri sağlanmak
istenmiştir. Hatta Sancar’a göre, eski rejimin olabildiğince gayri meşru
hale getirilmesi, geçmişin işlenmesinin en önemli hedefi olarak kabul
edilir. Sancar, geçmişin işlenmesinin ilk ve en önemli amacının hakikati
ortaya çıkarmak olduğunu savunur (2007: 99-100). Bu amaçla İran’da
1979 yılında gerçekleştirilen İslam Devrimi sonrası özellikle kadınların
yaşadıkları zorluklar ve sıkıntılı süreçler, 90’lı yılların sonunda
sinemada yerini almış ve geçmişe yönelik hakikatler sinemada tek tek
ortaya konmuştur. Bu dönemde kadınların toplum içerisinde yaşadıkları
zorluklar arasında gösterilen, örtünme, kadınların toplumdan
soyutlanarak eve hapsedilme, erkeklerle birlikte çalışma hayatında yer
alamama gibi kadınların belleklerine hapsettikleri konular 1990’lı
yılların İran Sineması’nda yerini bulmuştur. Bu çalışmada, Yeni Dalga
İran Sineması’nın önemli filmleri arasında gösterilen ve kadınların
belleklerinde bastırmak zorunda kaldıkları sancılı geçmişlerini konu
alan Daire filmi üzerinden kadın kimliği nitel analiz yöntemiyle
incelenmiştir.

Bu makale, eşyaların kolektif hafıza inşasındaki rolünü göz önünde bulundurarak Refik Halid’in anlatılarında gündelik hayat ve eşyanın konumunu muhalefet, kimlik, kolektif değişim, geçmişle ilişkiyi sürdüren hafıza mekânları ve statü göstergeleri gibi başlıklar üzerinden değerlendirmeyi hedefliyor.

As a much-discussed part of the human mind, memory today is an interdisciplinary subject studied by a variety of academic fields such as psychology, sociology, psychiatry, cultural studies, and literature. In British drama, it finds a reflection with the term "memory plays" whose representative playwright in the twentieth century is Harold Pinter. On the other hand, it can be observed that Anthony Neilson, emerging as a voice of the British In-Yer-Face drama of the 1990s, makes an emphatic use of memory in his plays like his predecessor. In this sense, this paper argues that Anthony Neilson's playwriting shows resemblances to Harold Pinter's, which is acknowledged as the Pinteresque, that, more specifically, Pinter's Old Times (1971) and Neilson's Penetrator (1993) share much in their use of memory, and analyses the particularities each playwright employs in their utilisation of this concept within their plays.

Neden Yumurta

Neden Yumurta dediğimizde, yazarlar olarak belki de aklımıza gelen ilk yanıt kahramanın yolculuğu ve yolculuk sonunda ulaştığı “son” oluyor.  Kendisini ne İstanbul’da ne de Tire’de evinde hissetmeyen Yusuf’un ruhuna yaptığı yolculuk bizi çekti. Ve düşündük ki filmden tat alamayanlar varsa belki filmi kitapla birlikte izlerler. Filmin hikâyesi ne derseniz! Kahramanımız Yusuf annesinin ölümü nedeni ile doğduğu ilçeye (Tire’ye) dönmek zorunda kalır. Böylece yaşamın doğal akışı bozulur. Yusuf kendisini “ev”de hissetmez (o İstanbul’da da kendisini “ev”de hissetmez, hissetseydi İstanbul’da öylesine içmezdi), sürekli huzursuzdur, başka bir deyişle sıkıntılıdır ya da sükûndan  yoksundur. Annesinin son yıllarını birlikte geçirdiği yakın akraba kızı Ayla annesinin bir adak adadığını söyleyerek Yusuf’u Birgi’de bir koç kesmek için zorlar. Zaten sıkıntılı olan Yusuf’un yaşamına bir “yük” daha girer. Sükûn nedir bilmeyen Yusuf’un işi artık daha da zordur.

Sükûn için belki de önce sorunu tanımlamak gerekir. Sorun nedir? Yusuf sorunu tanımlamadan İstanbul’a dönmeyi ister. Ama  “ev” olarak nitelendirilen İstanbul’a dinginlik vaat eder mi? Bunu düşünmez Yusuf. İzleyicinin duymadığı “benim hikâyem” olarak kurduğu bir hikâye vardır, ama bu hikâye ile yüzleşmeden İstanbul’a dönerek, kurtulmak ister. Ana akım sinemada izleyici kahramanı bunaltan bu hikâyeyi öğrenir. Hem de hikâyenin en ince ayrıntılarına vakıf olur. Çünkü bu hikâyede kahramanın aldığı bir “yara” vardır ve kahraman “yara”yı iyileştirmek için, bu yarayı iyileştireceğini düşündüğü yitik nesnenin peşinden gider. Örneğin kahraman babasını öldürenlerden intikam almak isteyebilir. İntikamın haklılaştırılması için de “onun hikâyesi” başından sonuna dek izleyiciye sunulur. Düşmanların kahramanımızı tehdit ettiği onun da intikam alması gerektiği konusunda izleyici olarak biz ikna oluruz. Tehdit karşısında kişinin yapabileceği iki şey olabilir. Kendini savunmak, bu tehdidin gereksiz olduğunu karşısındakine anlatmaya çalışmak. Tehdit karşında intikam kararı almak. Kuşkusuz her iki seçim de tepkisel davranış olarak nitelendirilebilir. Bu seçimleri EGO HAZRETLERİ’NİN arzusu olarak da nitelendirebiliriz. Yusuf annesine kızgınsa ondan intikam alabilirdi, nasıl mı? Onun arzusunu yerine getirmeyebilir ve kurban kesmeyebilirdi. Bu anneden alınmış bir intikam olurdu.  Yusuf üçüncü bir seçeneği gündeme getirdi: Sustu ya da hiçbir şey yapmadı. Böylece intikam almanın getireceği sahte bir genişleme, güçlenme duygusunun yerine gerçekten güçlendiğini gördü. Tepkisiz kalarak ya da tepkisel davranış üretmeyerek içindeki tehdidi görebildi. Onu gerçek anlamda ne tehdit ediyordu?

“Düşmanları” kendi duygularıydı. O sürekli huzursuzluk durumu içindeydi. Albert Camus’ün, T. S. Eliot, James Joyce’un kahramanları gibi. Tehdit dışarıda değil, içerdeydi ve içerdekini fark etmek dışarıdakini fark etmekten zordu. Tehdidin duygular olması, bu tehditle karşısında kahramanın ruha “yolculuk” yapmaya karar vermesi “Neden Yumurta” sorusunun yanıtlarından biri. Filmin sonunda böylesi bir mutlu son olması, kahramanın sükûnu bulması bizi yazarlar olarak çekti. Nasıl bir mutlu son? Dediğimizde biz de filmden çıktığımızda huzur bulduk, mutlu olduk diyeceğiz. Yitik nesneyi (sevgili, oğul, anne, vb.) bulmaktan farklı bir son görmek bizi etkiledi. Yusuf’un bulduğu sükûn, nicelik olarak dinsel filmlerdekine de benzemiyordu. Örneğin o bu yolculuğu bir şeyhin yardımı ile yapmadı. Bir cemaate girmedi. Bu yolculukta yalnızdı. Sonuna kadar Ayla’nın vesile olduğu yolculukta yalnızdı.

Nasıl bir mutluluk? Melodramda birbirini sevenler sınıf atlayarak ve tüm engelleri yenerek kavuştuklarında rahatlarız, mutlu sonun tadını çıkarırız. Çoğu kez de onlarla özdeşleştiğimiz için onların mutluluğu bize de bir vaat sunar. Bu vaat bize sunulana dek acı beslenir, belki de melodramın temel işlevi beslenmek için can atan bedenlere acıyı sunmasıdır. Acı konusunda açlık çekmek, besin gereksinimi gibi elzemdir pek çok kişi için. Ama filme acı ile besleneceğini düşünerek giden izleyici düş kırıklığına uğrayacaktır.  Yusuf ile Ayla’nın ilişkisinde izleyicinin onlarla özdeşleşmekten çok, onları izlediğini söyleyebiliriz. Tam da bir “izleyici” pozisyonudur bu. İzleyici karşıdan bakar. Özdeşleşmemesine karşın bu bakıştan esenliğe ulaşır. Bu özdeşleşmeden alınan hazdan çok farklıdır bize göre. Duygusal katılımın yoğun olduğu özdeşleşmeden farklıdır, ama izleyici duygularından büsbütün de uzak değildir, yalnızca anlıksal katılımın olduğu izleyiciyi sorgulamaya, yönelten çağdaş anlatı filmleri olarak nitelendirilen filmlerden bir de değildir Yumurta. Salt düşünsel katılımla filme uzaktan bakmaz izleyici ve gerçek yaşam koşullarındaki sorununun çözümü için düşünmez. Sanki duygusal katılım ile anlıksak katılımın dengede tutulduğu bir dil ile seslenir izleyiciye. İzleyici duyguları ve aklı arasında dalgalanır. Belki de zaman zaman taşra sıkıntısını düşünür, ama duyguları düşüncelerini siliverir.

Taşra sıkıntısı bağlamında Yusuf denetleyemediği düşünceleri ve duyguları arasında kötücül bir döngüye girer. Onun kendi yaşamı ile ilgili olarak olumsuz (mutsuz da denebilir) bir “hikâye” üretmesine yol açar. Ama iç ses kullanımı olmadığı için Yusuf’un kurduğu “hikâye”nin içine giremez izleyici.  Yusuf’un ürettiği bu “hikâye”yi anlatacağı bir yakın dostu,  arkadaşı da yoktur filmde. Bu durum izleyicinin de duygularını denetim altında tutmasına yol açar. Belli ki Yusuf eski duygularına tutunmaktadır. Onu tehdit eden ne eski sevgilidir ne de birlikte kuyu kazdığı ustadır. Tehdit duygularından gelir. İzleyicinin duymadığı iç ses Yusuf’a bir “hikâye” anlatır, Yusuf’un duyguları da da ansızın oluşan tepkiler yaratır. Yusuf düşer bayılır. Olumsuz duygu korku, nefret, sıkıntı, öfke, üzüntü, kıskançlık, kin, vb. olabilir. Bir an önce İstanbul’a gitme beklentisi içinde olan Yusuf nüfus kâğıdı gibi belgelerin eksik olduğunu öğrendiğinde kendisini engellenmiş hisseder. İstanbul’a dönmeye aşırı değer yüklediği için düş kırıklığı da büyük olur. Vücut bayılmayı, böylece bir süre dinlenmeyi seçer. Yusuf söze dökemediği belki de çocukluğuna özgü varsayımlardan ötürü bunalır. Yusuf’u görünüşte kendisine benzer kahramanlarla karşılaştırdığımızda kahramanı tehdit eden şey, kahramanın karşısına çıkan engeller ve kahramanın yolculuğunu ve filmin sonunu temel alıyoruz.

“Bulutsuz bir gecede gökyüzüne bakarken nutkunuz tutulmuyorsa, gerçekten bakmıyorsunuz, orada olan bütünlüğü görmüyorsunuz demektir” diyor bir Zen ustası. Uzayın sonsuz derinliğinin farkına varan, bu farkındalıkla ağlayan Yusuf’un dinginleşmesi ile biter film. Derinliği fark eden Yusuf ile birlikte gökyüzüne bakabilenler filmden tat alanlardır.

Büker, Seçil ve Akbulut, Hasan. (2009. Yumurta: Ruha Yolculuk. Ankara: Dipnot Yayınları.

Bu çalışmanın amacı, salgınların hatırlanma/unutulmasında medyanın aracı rolünü ortaya koymaktır. Bunun için araştırmada, son yıllarda Türkiye’de doğrudan etkili olan domuz gribi ile dolaylı olarak etkilendiği Ebola ve MERS-CoV salgınları örnek olay seçilmiştir. Niceliksel ve niteliksel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanıldığı araştırmanın ilk bölümünde Hürriyet gazetesinin arşivinde yer alan 2009 – 2020 yılları arasında bu salgınlar ile ilgili yayımlanan haberler içerik analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında, içerik analizinden elde edilen verilerle hazırlanan ve bu üç salgın ile ilgili bireylerin medyada gündem olan haberlerden hangilerini hatırladıklarını ölçmek için anket yöntemi uygulanmıştır. Ayrıca anket çalışmasında, bireylerin salgın konusunda bilgi edinmede kullandığı kaynaklar ve salgın haberlerinde öne çıkan temalar ile bireylerin hatırlama/unutmaları arasında ilişki de incelenmiştir. Medyanın, toplumsal belleğin inşasında ve oluşumunda kültürel bir araç olarak ele bu çalışmanın kavramsal çerçevesi, Maurice Halbwachs’ın “toplumsal bellek” kavramı ile José Van Dijck’in “medya aracı bellek” kavramlarına dayanmaktadır. Çalışmada, geçmiş salgınları hatırlamada medyanın aracı bir rolü ortaya koyulmuş, medyada gündem olan haber temaları ile bireylerin hatırlamaları arasında bağlantı ortaya
koyulmuştur. Ayrıca Covid-19 haberilerinde, geçmiş salgınlara göndermede bulunulduğu ve medyanın salgın konusunda bireylerin toplumsal bellek oluşumuna etkisi olduğu tespit edilmiştir.