Islam Felsefesi Tarihi

Felsefe bölümü felsefe derslerinin kısa özetidir. Pratik bilgiler felsefe hakkında sizlere temel oluşturabilecek,güzel bir özet çalışmasıdır. Eksik ve yanlışların olmamasına özen gösterilmiş ve oluşabilecek yanlışlardan kimsenin sorumlu tutulamayacağını bildiririm.

On dördüncü yüzyılda Kuzey Afrika’da yaşayan İbn Haldun ile on sekizinci yüzyılda Fransa’da yaşayan Montesquieu arasında, doğal yaşamın, coğrafi koşulların ve iklimin insan yaşantısı üzerinde doğrudan belirleyici bir etkisi olduğuna dair fikirleri açısından önemli bir benzerlik vardır.  Dünyayı güneyden kuzeye doğru yedi iklim bölgesine ayıran İbn Haldun’a göre, bu kuşakların tam ortasında yer alan dördüncü iklim bölgesi en yaşanılabilir yerleri kapsamaktadır. Bu bölgelerde yaşayan insanların ahlakları ve kişilik özellikleri başka bölgelerdekilere oranla daha mutedildir. Benzer şekilde Montesquieu da iklimin insanların kişilikleri, davranış biçimleri ve yaptıkları kanunlar üzerinde etkili olduğunu ifade etmiştir. Ona göre soğuk iklimlerde yaşayanlar soğukkanlı, mağrur, güvenlik ve hürriyetlerine düşkündürler. Sıcak iklimlere geçilince bu özellikler değişmektedir. Bu çalışmada, doğal koşulların insan ve toplumlar üzerinde etkili olduğunu belirten iki düşünürün görüşleri karşılaştırılmıştır.

ÖZET
“Hazret-i Türkistan” ya da “Pir-i Türkistan” namıyla meşhur olan
büyük Türk mutasavvıfı Ahmed Yesevî (ö.1166-67), Divân-ı Hikmet adlı
eseri ve yetiştirmiş olduğu öğrencileriyle Orta Asya’dan Balkanlar’a kadar
büyük bir alanı etkilemiştir. Yesevî’nin Anadolu’nun Türkleşmesi ve
İslamlaşmasında da etkileri büyüktür. Onun Anadolu’daki takipçileri
arasında Şeyh Edebâli, Hacı Bektâş Velî, Sarı Saltuk, Ahi Evran gibi
önemli mutasavvıflar yer almaktadır. Yesevî müridleri Anadolu’da aynı
zamanda savaşçı dervişler olmaları, ticaret ahlakına ve kadınların
eğitimine verdikleri önemle de tanınmaktadırlar. Bu özellikleri nedeniyle
Ahmed Yesevî ve Yesevîlik hakkında Anadolu’da erken dönemlerden
itibaren eserler kaleme alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son
dönemlerinde de Divân-ı Hikmet ve Yesevîlik üzerine çeşitli çalışmalar
yapılmıştır. Yesevî hakkında Türkiye’de çok sayıda makale, bildiri ve
kitap çalışmasının yapıldığı bilinmektedir. Biz bu makalemizde Ahmed
Yesevî hakkında Türkiye’de yapılmış olan bu çalışmalara dair bazı
değerlendirmelerde bulunduk. Ayrıca Yesevî üzerine yapılmış
araştırmaları içeren kapsamlı bir bibliyografyayı da takdim ettik. Batı
dünyasında, Çin, Kazakistan, Özbekistan (Taşkent) gibi ülkelerde
Yesevi’ye dair yapılan çalışmaları ve bu çalışmalara dair
değerlendirmeleri konu edinen makale ve bildiriler söz konusudur. Fakat
Ahmed Yesevi’ye dair Türkiye’de bu tarzda benzer çalışmaların henüz
yapılmamış olması önemli bir eksikliktir. Bizim bu çalışmayı yapmaktaki
temel amacımız da bu eksikliği gidermek ve Yesevi’ye dair çalışmaların
düzeyine dair bir tablo ortaya koymaktır.
Anahtar Kavramlar: İslam Düşüncesi, Ahmed Yesevî, Divân-ı
Hikmet, Türk Kültürü, Tasavvuf, Felsefe

* Yrd. Doç. Dr. Mardin Artuklu Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslam Felsefesi, El-mek: bbozkurt21@gmail.com
284 Birgül BOZKURT
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/17 Fall 2016
A BIBLIOGRAPHY ON AHMAD YASAWÎ: CONSIDERATIONS ON
THE STUDIES ABOUT YASAWÎ IN TURKEY
ABSTRACT
Ahmed Yasawi, a major Turkish Sufi and well-known with the name
of “Hazret-i Turkistan” or “Pir-i Turkistan”, with his great work “Diwan-i
Hikmat” and his disciples, he influenced an extensive area from Central
Asia to the Balkans. Yasawi played an important role in turkization and
propagating Islam in Anatolia. Some important sufis such as Sheykh
Adabali, Haji Baktash Wali, Sarı Saltuk and Akhi Avran were followers of
Ahmet Yasawi in Anatolia. The followers of Yasawi were also known
warrior darwish (santon) and with attached importance to morals of trade
and enlightening women in Anatolia. Because of these characteristics
had written works about Ahmed Yasawi and Yasawism from early period
in Anatolia. Several studies have been made on the “Diwan al-Hikma”
and Yasawism in the last period of the Ottoman Empire. It has been
known that working many articles, papers and books about Yasawi in
Turkey. In this article we offered some assessment of these studies about
him in Turkey. Moreover I presented an extensive bibliography consists
of researches made on Ahmad Yasawi. There are articles and papers that
make assessment of those works on Yasawi in the western world, China,
Kazakhstan, Uzbekistan (Tashkent) etc. However the absence of similar
studies -yet- in this manner is a significant deficiency in Turkey. My main
purpose in this study is removing this deficiency and providing a picture
of the level of the work has been made on Yasawi.

ÖZET Farabi, dilin bir toplumda ortaya çıkış ve gelişimini kültürel gelişime koşut bir süreç içerisinde ele alır. Dil, değişik aşamalarda, sonunda felsefî düşüncede kullanılabilecek bir düzeye gelinceye dek gittikçe yetkinleşen bir gelişim süreci izler. Dilin gelişim sürecinde en yetkin aşama ise hakikatin açık seçik biçimde ifade edildiği felsefî dil aşamasıdır. Bu bakımdan Farabi, toplumlarda dilin bir iletişim aracı olarak kullanımından başlayarak felsefî düzeyde kullanımına değin gelişim sürecini betimler. Bu süreçte dil, ilkin işaret ve ses, sonra lafız ve cümle, son olarak yazı biçiminde dizgeleşir. Diğer yandan düşünce dil aracılığıyla başkalarına aktarım imkânı kazandığı için dilin gelişimi düşünme biçimlerinin gelişimi ile de ilgilidir. Farabi'nin sofistika, diyalektik, hitabet, şiir ve burhan olarak sıraladığı düşünme biçimleri içinde hakikat ancak burhan yöntemiyle elde edilir ve dile getirilebilir. Burhan yönteminin kullanılmas dil içinde, düşünce ve varlığın birbirini tam olarak karşılaması anlamına gelmektedir. Nitekim Farabi'nin betimlediği süreçte, hitabet ve şiir aşamasında dil, anlam belirsizliğinden yeterince kurtulmamıştır. Bu belirsizlikten kurtulma dilin nutk aşamasında gerçekleşecektir. Varlık, düşünce ile sözün birbirini tam olarak karşıladığı bu aşamayla birlikte, kültürel yapı da yetkin bir düzeye kavuşur.
Anahtar Sözcükler: dil, mantık, kültür, toplum, felsefe.
ABSTRACT
(The Relationship Between Language-Logic and Culture in Farabi)
Farabi takes the emergence and development of language in a society in parallel with the cultural progress. Language, in various stages, until it reaches after all a level that can be used in the philosophical thought, followed by a process of ever trained with. The perfect stage in the development process of language is the stage of " philosophical language " that the truth can be clearly expressed in it. In this regard, Farabi describes the development of language beginning from its usage at the level of sound and sign until the usage in the philosophical level. In this process, language manifests initially as sign and sound, then word and sentence and finally writing On the other, because of the thought has gained the possibility of transfer to others through language, the development of language relates to the development of the modes of thinking. Farabi arrays this modes of thinking as sophistic, dialectic, rhetoric, poetic and demonstration. Among this thinking methods truth can be acquired and mentioned only with demonstration. Indeed, in the process described by Farabi, the language is not saved from the ambiguity at the level of rhetoric and poetic. To get rid of from this ambiguity will be held at the level of nutk. Being thought of this further step with the promise to meet each other exactly, but regains the cultural structure of a competent level.

TA‘LÎKÂT: BİR MANTIK ŞAHESERİ

Arapça Orijinali ve Türkçe Tam Metin Tercümesi (Ücretsiz E-Kitap)

Büyük İslâm Âlimi ve Mantık Dehası Bediüzzaman Said Nursi'nin Kaleminden

Üstad Bediüzzaman'ın mantık konusundaki eserlerini merak edenler için çok müjdeli bir haberimiz var. Üstad Bediüzzaman Said Nursi'nin mantık ilminde bir şaheser olduğu bilinen ve fakat tercümesi yapılmadığı için Arapça bilmeyenlerin ulaşamadığı Ta‘lîkât isimli eserin Arapça'dan Türkçe'ye çevirisi yapıldı ve internet üzerinden ücretsiz olarak yayınlandı.

KİTAP TAKDİMİ

Büyük İslam âlimi Bediüzzaman Said Nursi'nin mantık ilmi konusunda bir şaheser olarak Arapça olarak kaleme aldığı ve yaklaşık 110 küsur sene önce telif edilmiş ve ilk defa tam metin olarak Türkçe'ye tercüme edilen Ta‘lîkât isimli kıymetli eseri insanlarımıza ulaştırmaya muvaffak olduk. Maksadımız Bediüzzaman'ın ne kadar büyük bir dimağa sahip bir mantık dehası olduğunun dünyaya duyurulmasıdır.

Çalışmamız, Risale-i Nur'u ilan ve takdim etmek ve okunmasını sağlamak ve Üstad Bediüzzaman’ın ilmî kimliğini ve büyük dehasını insanlığa tanıtmak idealimizin neticesinde ortaya çıkmıştır.

Bu nedenle, aynı ideale hizmet eden Ta‘lîkât çevirisinin finansmanını karşıladık, yayına hazırladık ve çalışmanın Risale-i Nur ve Üstad Bediüzzaman’ı gerçek anlamda tanımak ve anlamak isteyenler için bir köprü vazifesi görmesi ve önemli bir rehber niteliğinde olması maksadıyla; Risale-i Nur Eğitim Programı’mızı tanıtıcı içerikler, Üstad Bediüzzaman’ın ve Risale-i Nur’un anlatıldığı yeni tarihçemiz, adı geçen kitap çalışmamızın Risale-i Nur okumak ve derslerine katılmakla ilgili çok çarpıcı tespitler içeren son sözü gibi bazı ek bölümler ekledik.

Çeviriyi, İslâmî ve ilahiyatla ilgili çeviri konusunda alan uzmanı tabir edilen çevirmenleri ve sıkı bir kontrol ekipleri bulunan ve Osmanlı arşivlerini de çeviren, akademik hassasiyete sahip bir profesyonel çeviri firmasına yaptırdık. Bununla beraber çeviriyi gözden geçirip tashih etmek arzu edenler, çeviri üzerinde diledikleri gibi çalışabilirler.

Ayrıca Risale-i Nur Eğitim Programı’mız içerikleri için geçerli olan serbest kullanım hakkı bu çalışmamız için de aynen geçerli olduğundan, isteyen her teşebbüs sahibi bu çalışmayı basabilir. (Bununla ilgili detaylar kitap çalışmasındadır.)

Fihrist

* Hazırlayanın Kısa Biyografisi
*  Ta‘lîkât’ın Türkçe Çevirisi Hakkında
* Ta‘lîkât Çevirisi İçin Mütercimden Talep Ettiğimiz Çalışma Yöntemi
* Kızıl İ’caz ve Ta‘lîkât Hakkında
* Görsel Destekli ve Akademik Nitelikli Keşif Yolculukları Risale-i Nur Eğitim Programı
* Telif Hakkı Bildirisi ve Her Türlü Serbest Kullanım, Basım ve Yayım Hakkı

TA‘LÎKÂT - Bir Mantık Şaheseri

Arapça Orijinali ve Türkçe Tam Metin Tercümesi

Ek Bölümler

Bediüzzaman Said Nursî’nin Hayatı ve Risale-i Nur
Yolculuğunuz Daha Yeni Başlıyor!

Kişisel Yolculuğunuzda Rehberlik Edecek Yol Arkadaşlarınız

* Keşif Yolculukları Risale-i Nur Eğitim Programı
* Seminer Metinleri, Sunumları ve Videoları
* Keşif Yolculukları İnternet Sitemiz
* Risale-i Nur İzah Metinleri Kitap Çalışmalarımız
* Metin Kitaplar
* Görsel/İnteraktif Kitap Çalışmalarımız
* Keşif Yolculukları Video Kanalımız
* Tavsiye Edilen İnternet Siteleri
* 24 Saat Risale-i Nur Okuma ve Dinleme İmkânı
* Risale-i Nur Sohbet ve Derslerine  Katılabileceğiniz Yerler
* Diğer Akademik Eğitim Faaliyetleri
* Yayına Hazırlayanın İletişim Adresleri

Avicennan theory of isti‘dād and tahayyu’ is one of the most important components of Avicenna’s natural philosophy and this theory achieves important revisions on Aristotelian conception of dunamis, but up to now received little attention in the secondary literature. In order to arrive at a correct understanding of Avicenna’s theory of isti‘dād, this article analyzes the aforementioned concepts in relation to the division of essential possibility and possibility in the form of propensity and tries to find an answer to the question “what types of transformations the concept have undergone in comparison to the Aristotelian dunamis?”. In this context, questions on whether the usage of the terms isti‘dād and tahayyu’, which cannot be found in Greek-Arabic translations of Aristotle’s texts, points to a simple passage to a new scientific terminology or there occurred a new conceptual framework and it forced introduction of such a new vocabulary are discussed in comparison to Aristotle’s division of dunamis-heksis, Alexander of Aphrodisias’ theory of natural powers and eventually Simplicius’ and Philoponus’ Neoplatonic conception of epitêdeiotês.

AUZEF-Felsefe Osmanlı Dönemi Düşünce Tarihi ders özeti (1-14. Ünite).

Osmanlı Düşüncesinin kökeni, Er Razi, Şerh-Haşiye, Osmanlı Medreseleri, Sahn-ı Seman, Ebherî,Dâvûd-i Kayserî, Teftâzânî, Molla Fenârî,  Hocazâde, Molla Lütfî, Kemâlpaşazâde, Taşköprülüzâde, Kınalızâde, Akkirmânî.

İbn Sînâ felsefeyi eşyanın hakikatini insan gücü ölçüsünde idrak etme çabası olarak tanımlar. Bununla birlikte özellikle et-Ta‘lîkât, eş-Şifâ/el-Kevn ve’l-fesâd, el-Ef‘âl ve’l-infi‘âlât ve el-Edviyetü’l-kalbiye gibi eserlerinde hakikatin kendisi ile gerekleri arasında bir ayrım yapar ve sadece gerekleri bilebileceğimizi söyler. Esasen tarif ettiği gereklerin Meşşâî geleneğin tarihi boyunca hakikatin kendisi olarak anlaşıldığı dikkate alındığında, İbn Sînâ’nın hakikatten bu gelenek içerisinde anlaşılan şeyi anlayıp anlamadığı sorusu gündeme gelir. Bu soruyu anlamlı bir şekilde sorabilmeyi mümkün kılacak şekilde mizaç tanımında gerçekleştirdiği dönüşümler, kaynağı mizaç olan bazı cevherî özellikler veya nitelikler ile suret arasında kurduğu ilişki ve nihayet suret ve doğa arasında yaptığı ayrım, İbn Sînâ’yı hakikat tasavvuruyla ilgili olarak bu gelenekten ayrılmaya doğru sevk eden ayrımlar arasında yer alır. Bu tebliğ bahse konu dönüşümlere esas teşkil edecek şekilde İbn Sînâcı mutlak varlık fikri ve sudur teorisinin İbn Sînâcı yorumunu dikkate alarak, İbn Sînâ’nın bu yaklaşıma ulaşmasında hakikatin ontolojik yapısıyla değerlendirmelerinin bir rol oynayıp oynamadığını tartışacaktır.

The question of the human rational soul's relation with its objects of thought over the course of actual intellection is one of the major problems in Ibn Sīnā's epistemology. Concerning this issue, Ibn Sīnā inherited a wide range of interpretations around the theory of the intellect and the intelligible's identity that was introduced in De Anima 3.4 by Aristotle.This study seeks to determine Ibn Sīnā's final position on this theory. However, there are certain difficulties in determining his original view and final position on this issue. In his early work al-Mabdaʾ wa al-maʿād, he accepts the position of identity. And yet in his later al-Shifāʾ/al-Nafs and al-Ishārāt, he sharply refutes a similar stance that he attributed to Porphyry – his real opponent remains unacknowledged – and holds fast to the opinion of the immaterial representation of the intelligibles. Yet again, he uses a language of identity (ittiḥād) in the works that come after al-Shifāʾ/al-Nafs. To solve this apparent inconsistency and determine his real view, this article offers an aporetic reading of relevant passages in his works. Accordingly, Ibn Sīnā held the view of identity in al-Mabdaʾ, in which he made no distinction between direct self-awareness and indirect self-intellection. However, after al-Shifāʾ/al-Nafs, in which he laid the ground for this distinction, he moved on to the theory of representation and adhered to it consistently in his later works. The questions of the place of Ibn Sīnā's theory of representation in the history of this problem and the possible identity of the real opponent(s) to whom he attributed the Porphyrian position form the body of this article. Keywords: Ibn Sīnā, the theory of intellection, the relation of intellect and intelligibles, the identity of knower and known, the theory of representation, self-awareness.

İbn Bacce felsefesinde filozofun yabancılaşması sorununa odaklanan bu makale hakikat yolundaki bireyin toplumsal ilişkilere katılımının boyutlarını sorgulama
amacını taşımaktadır. Bu bağlamda İbn Bacce’nin eseri birey-devlet ilişkisinde individualist bir içeriğe sahiptir. Buna göre İbn Bacce’nin eserinin temel ilgisinin bireyin toplumsal ilişkilerin engelleyici etkisine karşın doğal amacına ulaşmak için nasıl bir yol izlemesi gerektiğine yönelik olduğu söylenebilir. Bu bağlamda amacına ulaşmak için birey, kendi kendini yönetme gibi durumla yüz yüzedir. İşte bireyin kendi kendini yönetmesinin ilkeleriyle sınırları belirlenmiş olan Tedbîr’l-Mütevahhid sistematik bir biçimde ilkin yönetimin anlamını, sonra
yönetimin hangi alanda ortaya çıktığını ve son olarak da bu alanın genel niteliklerini belirler. Bu tür öz-yönetim filozofun yabancılaşması sorunu ile birlikte ele alındığında, İbn Bacce’nin önerisi, filozofun yalnız yaşaması ve toplumsal doğasının karşılığını yetkin devlet idealinde bulması gerektiği yönündedir.

Bilim-din çelişkisi, Teori, Kanun, Tesadüf, Celal Şengör, Tevhid, Rönesans, Sanat, Hukuk, Fen Bilimleri, Dini İlimler, Ebu Leheb, Prometeus, 6 Günde Yaratılış, Adem ve Havva, Kromozomlar, Cennet, Cehennem, Rastgelelik, Türler Arası Geçiş, Charles Darwin, Ömer Hayyam, Cüz'î İrade, Külli İrade, Ebu Hanife.

“A. I. SABRA, “Science and Philosophy in Medieval Islamic Theology, The Evidence of The Fourtheenth Century”, Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamichen, Wissenchaften, 9(1994), s. 1-42.”
Bu makale ilk olarak, 15-17 Nisan 1993 tarihlerinde Madison/Wisconsin’de düzenlenen Symposium on Science and Theology in Medieval Islam, Judaism and Christendom başlıklı sempozyumda sunulmuştur.
Makalenin 1-21 sayfaları arası Bilal Taşkın, 21-42 sayfaları arası ise Mehmet Bulğen tarafından Türkçe’ye tercüme edildi. Ayrıca McGill Üniversitesi İslâmî Araştırmalar Enstitüsü İslâm Bilim Tarihi Bölümü Araştırma Görevlisi Hasan Umut tercümenin daha anlaşılır ve yeknesak hale gelmesinde önemli katkılar sağladı. Kendisine mütercimler olarak teşekkür ediyoruz.

İnsan Tanrı’yı bilebilir mi, bilebilir ise hangi yolla bilebilir sorusu İslam geleneğinin önemli tartışma konularından biridir. Bu makale Fahreddin Râzî ve İbn Arabî’nin bu meseleye yaklaşımları inceleniyor ve şu sorular bağlamında iki düşünürün yaklaşımları karşılaştırılıyor: İnsan Tanrı’yı bilebilir mi, bilebilirse bu bilgi Tanrı’nın varlığı, mahiyeti ve sıfatlarından hangilerini kapsıyor? İnsan bu alanda kesin bilgiye ulaşabilir mi, yoksa sadece en muhtemel görüşle mi yetinmek zorundadır? Tanrı’nın bilgisine hangi yolla ulaşılabilir? Hem Fahreddin Râzî, hem de İbn Arabî Tanrı’nın bilgisine götüren iki yol olduğunu savunur: Keşf ile nazar ve istidlal. Onlara göre Tanrı’nın mahiyeti bilinemez, fakat varlığı ve sıfatları bilinebilir. Bununla birlikte İbn Arabî akli yolun yetersizliğine vurgu yapıp keşfi ön plana çıkarırken Fahreddin Râzî keşfin insanı yanlışlığa sürükleyebileceğini, dolayısıyla onun akıl ile kontrol edilmesi gerektiğini savunur.

Özet Bin yıllık Anadolu İslam medeniyetinin taş kubbeli mührü olarak adlandırdığımız Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, taşın, sonsuz mana ve figürlerden oluşarak zarafete dönüşmüş halidir. Dışarıdan bakıldığında on iki dilimli ve her bir dilimi üçgen konik olarak mihrap önüne denk gelen taş kubbesi ve darüşşifadaki türbe üzerinde bulunan taş konik kubbesi ile dikkat çekmektedir. Eser, dört taç kapısı olan ve her bir kapısının üzerinde bulunan desenler ve anlamları ile taş oymacılığında son noktayı koymuş muhteşem bir yapıdır. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifa olarak bilinen bu yapı topluluğu, cami, darüşşifa ve türbeden meydana gelen büyük bir külliyedir. Birbirinden güzel ve eşsiz taş bezemeleri simetrik olarak görünse de her biri farklıdır ve tektir. Yapı Anadolu Selçuklu döneminde bitişik nizamda yapılmış, bir kadın ile erkeğin yaptırdığı eşsiz bir eserdir. Ayrıca mimarı Ahlatlı Hürrem şahın yapmış olduğu tek eser olarak da tarihe geçmiştir. Bu çalışmada taş işlemelerinde bulunan birbirinden farklı, eşsiz ve hala sırları çözümlenememiş ve bu sırlarını korumaya devam eden Divriği Ulu Cami ve Darüşşifanın dört ana kapısı üzerindeki bezemeler, bezemelerden akseden gölgeler, cami kısmında ve darüşşifa kısmında kullanılmış olan semboller, simgeler, figürler ve anlamları üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Abstract The Great Mosque and the Darüşşifa of Sivas Divriği, which we call the stone-domed seal of the thousand-year-old Anatolian Islamic civilization, is the state of the stone, composed of infinite mana and figures and transformed into elegance. When viewed from the outside, the stone dome with twelve slices, each part of which corresponds to the front of the mihrab as a triangular conic, and the stone conical dome located on the shrine in darüşşifa stand out. The work is a magnificent structure with four crowned Gates and the patterns and meanings found on each gate and the end point in the stone carving. This building community, known as Divriği Ulu Mosque and Darüşşifa, is a large complex consisting of a mosque, darüşşifa and mausoleum. Although the beautiful and unique stone decorations appear symmetrically, each one is different and unique. The building was built in the adjacent order during the Anadolu Selcuklu period and is a unique work built by a man and woman. It is also the only work made by Hürrem Shah of Ahlat. In this study, the different, unique and still unresolved secrets found in the stone workings, divriği Ulu Mosque and Darüşşifa's four main doors on the decorations, the shadows from the decorations, used in the mosque and the part of darüşşifa symbols, symbols, figures and their meanings were investigated.

ABSTRACT
The question “Why does magnet attract?” has always played the role of testing criteria for explanatory sufficiency of theories of nature which depend on sensible qualities. The reason for this is that the attraction of magnet has become the paradigmatic example of the special properties (idiotês - khawass), which are characterized as unexplainable, unknowable and strange because of their irreducibility to basic sensible qualities. While peripatetic and Galenic theories of nature cannot give any sufficient and coherent explanation for these properties, Alchemic tradition and particularist model of physical theories of the ancient and Islamic periods offer various explanations for them. Differing from these all, Avicenna criticized alchemic and particularist explanations and found a new way for explaining the magnetic attraction and the special properties in the explanatory framework of physical theories. This new way of explanation consists of dispensing with the theories which depend on sensible qualities and adopting a theory which depend on intelligible forms. The latter has two components which can be called as the theories of “the two excesses” and “the two meanings”. Until the emergence of the new natural philosophies in the seventeenth century, this new physical theory provided the explanatory sufficiency and legitimacy of nature-centered qualitative model. The first excess of the theory of “the two excesses” is physical and corresponds to natural dispositions arising from the elemental complexions, and the second excess is metaphysical and corresponds to divine effulgence transforming the dispositions into manifest reality through actualizing them. The first meaning of the theory of “the two meanings” is physical and corresponds to observable forms of natural substances and its second meaning is metaphysical and corresponds to the unobservable intelligible forms which play the role of metaphysical ground of observables. The distinction between sensible and intelligible meanings aims to explain all sensible properties with intelligible forms and play a central role in natural sciences, just like the role the distinction of essence and existence play in metaphysics. This article first describes the ways of rationalizations of special properties and magnetic attraction in the particularist and continuist physical theories. Then, it discusses how Avicenna’s new model of explanation naturalizes these special properties and how it supplants the nature-centered physical theories which depend on sensible qualities.


TÜRKÇE ÖZET
Mıknatıs neden çeker sorusu duyulur niteliklere dayalı doğa merkezli fizik teorisinin açıklayıcı yeterliliği için daima bir turnusol kağıdı olmuş ve duyulur niteliklere indirgeneme-diği için açıklanamazlık, bilinemezlik ve giderek gariplikle nitelenen istisnai özellikler alanının (idiotês / havâss) timsa-li haline gelmiştir. Antik dönemden başlayarak İbn Sina'ya gelinceye değin giderek genişleyen bu istisnai özellikler alanının Peripatetik ve Galenci doğa teorileri tarafından tutarlı bir açıklamasının verilemediği yerde, farklı bir nitelikçi model üzerinden ilerleyen el-Kîmyâ geleneği ile parçacıkçı model üzerinden ilerleyen Antik-Helenistik ve kelamî atomcu teorilerin devreye girerek yeni açıklamalar önerdiği görülür. İbn Sina en iyi Cabir b. Hayyan tarafından temsil edilen el-Kîmyâ modeli ile parçacıkçı modelleri dışlayarak, mıknatıs-sal çekimin de dahil olduğu istisnai özellikler alanını doğa merkezli teori içerisinde açıklamanın bir yolunu bulmuştur. Duyulur suretlere dayalı doğa merkezli teoriden akledilir suretlere dayalı bir doğa merkezli teoriye geçişi ifade eden bu yol, İbn Sina tarafından “iki fazlalık” ve “iki anlam” teorisi adını verebileceğimiz, Yeni-Çağ doğa felsefelerinin ortaya çıkışına değin doğa merkezli modelin yeterlilik ve meşruiye- tini muhafaza rolü üstlenen, bütünleşik bir teori ile döşenmiştir. “İki fazlalık” teorisi fiziksel altyapılar seviyesinden gözlemlenebilir aşikar özellikler alanına veya gerçek varlık seviyesine çıkışı açıklamayı hedeflerken, “iki anlam teorisi” ise gözlemlenebilir aşikar özellikler veya gerçek varlık ala- nından fiziksel altyapılara doğru gidişin rasyonalitesini inşa etmeyi hedefler. “İki fazlalık” teorisindeki ilk fazlalık fiziksel olup fiziksel karışımlar ertesinde ortaya çıkan doğal istidat- ları ifade ederken, ikinci fazlalık ise metafiziksel olup yarı- varlık durumundaki istidatları bilfiil hale getiren ilahi varlık feyzini ifade eder. “İki anlam” teorisindeki birinci anlam fiziksel olup duyulur suretleri ifade ederken, ikinci anlam metafiziksel olup duyulur suretler ve özelliklerin altında ya- tan gözlemlenemez akledilir ilkeyi ifade eder. Gözlemlenebilir özelliklerin gözlemlenemez ilkelere atıfla açıklanmasını öneren ve akledilir suretlerle duyulur suretler arasındaki bir ayrıma dayanan “iki anlam teorisi” sadece havâss alanını doğallaştırarak normal özelliklerle eşitleme sonucu vermemiş, İbn Sina’nın varlık-mahiyet ayrımının metafizikte üst- lendiği role benzer bir işlevi fizikte ifa etmiştir. Bu makalede mıknatıssal çekim özelliği örneğinde, havâss alanının par- çacıkçı ve nitelikçi fizik teoriler içerisinde nasıl rasyonalize edilmeye çalışıldığı ve nihayetinde ne tür bir bilinemezlik sahası yarattığı ele alındıktan sonra, İbn Sina’nın yeni doğa felsefesinin bu gariplikler alanını hangi teoriler aracılığıyla doğallaştırdığı ve kendisini hangi yollarla duyulur niteliklere dayalı fizik teorinin yerine ikame ettiği ele alınmaktadır.

Bu makale İlâhiyat Fakültelerindeki İslâm Felsefesi disiplini
kapsamındaki lisans ve lisans-üstü derslerinin öğretim yöntemleri ve
ders materyalleri sorununu incelemektedir. Makalede öncelikle klasik
İslâm Felsefesi öğretimi ve ders materyallerinin modern öğretim
yöntemleri ve ders materyalleri açısından nerede durduğu
sorgulanmıştır. Bu bağlamda Fârâbî, İbn Sîna ve Gazzâlî gibi filozofların
öğretim yöntemleri ile modern öğretim yöntemleri karşılaştırılmıştır.
Keza, genel olarak İslâmi eğitim metotları ile mevcut İlâhiyat Fakültesi
öğretim metotları karşılaştırılmıştır. Ayrıca modern bir İlâhiyat
Fakültesi’nde felsefe tedrisatının önemi sorgulanmaya çalışılmıştır.
İkincileyin ödev ve slayt hazırlama, sözlük kullanma, beyin fırtınası icra
etme ve münazara yöntemlerini İslâm Felsefesi disiplinin nasıl tatbik
edileceği üzerinde durulmuştur. Öte yandan öğrencilerde ders materyali
üzerinden hikmet ve irfan sevgisine dair nasıl bir karakter eğitimi
yapılacağı incelenmiştir. Bu bağlamda felsefe kitaplarının da olduğu bir
öğrenci kütüphanesinin nasıl derleneceği, İslâm Felsefesi ile ilgili geçmiş
ve güncel yayınların takip edilmesi, felsefe tartışmalarının yön verdiği bir
kantin kültürü ve modern halakanın nasıl inşa edileceği gibi konular
irdelenmiştir. Makalede işlenilen konular özel olarak İslâm Felsefesi
disiplini açısından analiz edilmiş olsa da genel olarak İlâhiyat öğretimi ve
İlâhiyat fakültelerindeki diğer disiplinlerle de ilişkilidir.
Anahtar Kelimeler: İslâm Felsefesi, İlâhiyat, Din Eğitimi, Ders
Materyalleri, Öğretim Yöntemi

Öz İslâm felsefe geleneğinde birçok filozof tarafından ele alınıp tartışılan " cehâlet (cehl) sorunu " , bilgi teorisi kadar mantık, psikoloji ve ahlâk felsefesi gibi alanlarla da yakından irtibatlı önemli bir meseledir. Klasik dönem İslâm filozofları (felâsife) arasında – pek çok meselede olduğu gibi‐ bu mesele hakkında da en kapsamlı açıklamalarda bulunan filozofun İbn Sînâ (ö. 429/1037) olduğu söylenebilir. Bununla birlikte İbn Sînâ'nın cehâlet görüşünün bütüncül bir biçimde ortaya konulması, bugüne kadar İslâm felsefe tarihçileri tarafından ihmal edilmiş görünmektedir. Bu makale, İbn Sînâ'nın cehâlet görüşünü çeşitli boyutlarıyla ele almayı ve analiz etmeyi amaçlamakta ve onun bu meseleyle ilgili yaklaşımının bütüncül bir resmini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Bu makale İlâhiyat Fakültelerindeki İslâm Felsefesi disiplini
kapsamındaki lisans ve lisans-üstü derslerinin öğretim yöntemleri ve
ders materyalleri sorununu incelemektedir. Makalede öncelikle klasik
İslâm Felsefesi öğretimi ve ders materyallerinin modern öğretim
yöntemleri ve ders materyalleri açısından nerede durduğu
sorgulanmıştır. Bu bağlamda Fârâbî, İbn Sîna ve Gazzâlî gibi filozofların
öğretim yöntemleri ile modern öğretim yöntemleri karşılaştırılmıştır.
Keza, genel olarak İslâmi eğitim metotları ile mevcut İlâhiyat Fakültesi
öğretim metotları karşılaştırılmıştır. Ayrıca modern bir İlâhiyat
Fakültesi’nde felsefe tedrisatının önemi sorgulanmaya çalışılmıştır.
İkincileyin ödev ve slayt hazırlama, sözlük kullanma, beyin fırtınası icra
etme ve münazara yöntemlerini İslâm Felsefesi disiplinin nasıl tatbik
edileceği üzerinde durulmuştur. Öte yandan öğrencilerde ders materyali
üzerinden hikmet ve irfan sevgisine dair nasıl bir karakter eğitimi
yapılacağı incelenmiştir. Bu bağlamda felsefe kitaplarının da olduğu bir
öğrenci kütüphanesinin nasıl derleneceği, İslâm Felsefesi ile ilgili geçmiş
ve güncel yayınların takip edilmesi, felsefe tartışmalarının yön verdiği bir
kantin kültürü ve modern halakanın nasıl inşa edileceği gibi konular
irdelenmiştir. Makalede işlenilen konular özel olarak İslâm Felsefesi
disiplini açısından analiz edilmiş olsa da genel olarak İlâhiyat öğretimi ve
İlâhiyat fakültelerindeki diğer disiplinlerle de ilişkilidir.

Bu çalışma öz olarak iki ana prensip üzerine inşa edilmiştir. Bunlardan ilki, kelâm ve felsefe disiplinlerinin etkileşimi ile birlikte, Gazzâlî’den Osmanlı’nın son dönemine kadar meydana gelen felsefî içerikli tartışmalarda, Tehâfüt eksenli bir nazar geliştirerek, aydınlatıcı bir rol üstlenmektir. Diğeri ise, kelâm-felsefe tartışmalarında kilit rol oynayan Tehâfüt kitapları ve yazarları hakkında, bahsi geçen tarihsel perspektiften bağımsız olmayan ilmî bir temel inşa etmektir. Bir yönüyle Osmanlı’da kelâm-felsefe ilişkisini ele alan bu çalışmada, Osmanlı ilim dünyasında felsefeye olan ilginin bittiği ve felsefe karşıtlığının gerçekçi bir argüman olduğu yönündeki düşüncenin yanlışlığı üzerinde durulmuştur. Osmanlı dönemi kelâm-felsefe ilişkisi, aslen üçlü bir ilim anlayışının tekli yansıması halinde zuhur etmiştir. Kelâm, felsefe ve tasavvuf disiplinleri Osmanlı ilim hayatında felsefeleşmiş kelâm olarak kendine yer bulmuş, özellikle tasavvuf bireysel anlamda bir alan oluşturabilmiş iken, felsefe kendini kelâm ilminin mahiyetinde temsil edebilmiştir. Bu olumsuz gibi görünen durum, aslında Osmanlı’da farklı disiplinlerin felsefî olarak sorgulandığını ve tartışmaya açık özgür bir ilmî ortamın gelişme gösterdiğini ispat etmektedir. Bu makalenin kapsamında ele alınan, Gazzâlî’nin Tehâfüt’üyle başlayan ve İbn Rüşd’ün Tehâfüt eleştirisiyle çeşitlenen bu süreç, Osmanlı’nın son dönemine kadarki Tehâfüt tartışmalarıyla devam etmektedir. Fâtih Sultan Mehmet’in felsefeye olan merakıyla, Osmanlı döneminde meyvelerini verecek olan Tehâfüt geleneği, neredeyse her dönemin padişahı ve devlet yönetimi tarafından desteklenmiştir. Sonuç olarak, Gazzâlî ile başlayan ve kelâm-felsefe tartışmalarının bir neticesi olarak ortaya çıkan Tehâfüt geleneği, geçirdiği evreler bakımından, bereketli düşünce tohumlarından oluşan ve neredeyse her ilmî mevsimde meyvelerini esirgemeyen bir ağaca dönüşmüştür.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Kelâm-Felsefe İlişkisi, Gazzâlî, Tehâfüt Geleneği, Tehâfütü’l-Felâsife.

This study is built on two main principles: the first it to take on an illuminating perspective by developing an outlook centered on Tahafut in assessing the philosophical debates from the time of al-Ghazali until the end of the Ottoman Empire with special emphasis on the interaction of Islamic theology and philosophy. The second principle is to build a scholarly background, well embedded in the historical perspective of the period under consideration, about the books and authors of Tehâfüt, which share a key role in the discussions of Islamic theology and philosophy. This study underlines the fallacy of the argument which stated that the interest in philosophy diminished in the Ottoman scientific world; on the contrary, it argues that the relationship between Islamic theology (kalam) and philosophy was in fact a reflection of the triple scientific understanding comprising of Islamic theology (kalam), philosophy and sufism, all of which were expressed in terms of a more philosophized version of theology. While sufism was itself able to constitute a field of its own, philosophy was able to find expression only within the context of Islamic theology. Seemingly unfavorable, this situation is in fact a demonstration of how different disciplines were questioned and discussed philosophically in the Ottoman scholarly tradition. This article pursues the line of this tradition starting with Ghazzali’s Tahafut and becoming more vibrant with Averroes’s criticism up to the end of the Ottoman period. Gaining momentum in the Ottoman period with Mehmed II’s interest in philosophy, Tahafu tradition has received support from almost every sultan and administration. As a result, the Tahafut tradition that emerged out of the debates between philosophy and Islamic theology early on is a fruitful intellectual topic with various manifestations over the ages.
Keywords: Ottoman, Relationship between Islamic theology and philosophy, al- Ghazâlî, Tradition of Tahafut, Tahafut al-Falâsife.

Din öğretimi, eğitim sistemimiz açısından çoğu zaman problematik bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Osmanlının yükselme döneminde vakıflar ve medreseler aracılığıyla oldukça başarılı bir şekilde yürütülen din eğitimi, Devlet-i Âli’nin gerilemeye başlamasıyla birlikte bu başarısını sistematik bir şekilde kaybetmeye başlamıştır. Cumhuriyetin ilanı ve tevhid-i tedrisat ile birlikte, devletin uhdesine geçen din eğitiminin arzu edilen başarıyı yakaladığı söylenemez. Genç rejimin Osmanlının hemen hemen tüm mirasına reddedici bir tutumla yaklaşmasından din eğitimi de payına düşeni almış ve uzun süre müstakil bir biçimde öğretim programlarına girmeyi başaramamıştır. Bu tutumdan felsefe dersi programları da aynı şekilde etkilenmiştir. Din felsefesi ünitesine ve dini kavramlara, uzun süre felsefe öğretim programlarında yer verilmemiştir. Bu çalışmada, cumhuriyet döneminde hazırlanan yedi adet felsefe öğretim programındaki din felsefesi ünitelerinin ve dini kavramların izi sürülmüştür.

Onto-epistemological status of mental representations can be seen among the most controversial problems of Post-Avicennan philosophy. The problem has its roots in Ibn Sīnā’s attempt to achieve a predicational unity between the layers of being on the one hand, and in Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s criticisms of mental existence and universality of mental exemplars on the other. Al-Rāzī’s criticisms have led prominent followers of Ibn Sīnā to reconsider Avicennan principle of “preservation of essences in multi-layered being” and his conception of knowledge as an immaterial representation of nature. Against al-Rāzī’s criticism, al-Ṭūsī tried to narrow the ontological extension of essences and redefined universal predication. His attempt can be seen as a kind of idealist transition from Avicenna’s conception of “nature equal to representation” to “nature as representation”. Quṭb al-Dīn al-Rāzī’s involvement in the discussion took the narrowing efforts to the next level. In addition to al-Ṭūsī’s narrowing the ontological extensions of essences through giving them only an epistemological role, Quṭb al-Dīn al-Rāzī downgraded their epistemological roles as well and identified them just as individual exemplars (mithāl) in an individual mind. In addition to Al-Ṭūsī’s hesitant rejection of universal natures in external world, he clearly rejects the existence of universal natures in the external world. His first position led him to redefine the notion of correspondence and universality, and his second position led him to propose a non-explanatory interpretation of Ibn Sīnā’s hylomorphic substances. In this paper, I will discuss the continuities and discontinuities of his interpretations in respect to Ibn Sīnā’s strong metaphysical realism and his philosophical project aims to construct the unity of essences in multi-layered being.

To set religious beliefs as rational doctrines is to justify them rationally by some essential principles of a paradigm, but, on the other hand, to expose them to some philosophical and scientific criticisms. A belief is criticized for it is unable to be grounded by the sufficient reasons and so coherently defended, not for being a belief in itself. Three divine attributes, knowledge, will and power, discussed in the classical period of Islamic theology for a long time, were established as the essential doctrines in time, and the other doctrines of divine attributes were excluded from the Sunnī theology under the cover that they cannot most perfectly and consistently describe the divine essence. I think, however, God's knowledge and will appear as the mutually exclusive attributes, not completing each other, for they cannot be sufficiently rationalized by their thinkers. Divine knowledge, in general, is an attribute whose activity is generally to know all possible options about the universe, while divine will is another attribute whose activity is to choose only one of all possible similar or dissimilar options in God’s knowledge. Although both attributes are compatible with each other from definitional point of view, they are seen incompatible when considered in the frame of the relationship between God and the universe: (i) if He obviously knows which option He will choose, He does really not choose it at the moment of choice because He knows it, and (ii) if it is uncertain which option God will choose, He cannot know it until His preference, which means there is a priority-posteriority relation between divine knowledge and will. Although God's knowledge and will are the eternal (al-qadīm) attributes being directly attached to the eternal divine essence, the action of the choice as a divine activity arises “some time” or in “a moment” shortly before existence of the universe. The expressions “some time” or “a moment” means “past-eternity” in the Ghazālian theology. But the word 'eternity' is the useless and meaningless term when it comes to God, because there is no factual reality of the eternity for God. We initially start the activity of God's will from this formal and fictional point in our mind, and then make it a real one when we establish an argument for God’s choice: “God chose it in the past-eternity.” The Ghazālian theory of the divine will with ‘optional choice’ does not function without the expression “in the past-eternity.” What is the most problematic one here among the others is that you attempt to design the divine attributes and actions according to the Aristotelian two-valued logic: God first must know something, and then wills it. His all activities must happen one after another, not at the same “time/point/moment/position,” according to two-valued logic. Also, He first must be only at the choosing step, not both before and after His choice. The fact that God first knows something, and later prefers it among the others in His knowledge, then begins to create it, shows that all divine activities occur in a fictional sequence designed by two-valued logic which enable Him not to be in two different states in one moment, or to do three actions in a moment, or to engage in four different jobs at the same time. Avicenna attributes God's will to His knowledge, because he realizes the relational problems between these two attributes --but his approach arises some other problems. Then, which solution can be proposed for the issue by al-Ghazālī claiming that God's knowledge and will are the mutually compatible and complementary attributes for God’s relationship to the universe? In my article, I discuss whether al-Ghazālī supports his claims with the adequate arguments or not.

Bu bölümde iki temel konuyu ele alacağız. İlk olarak Fahreddin Râzî’nin Tanrı’nın varlığının ispatı bağlamında sunduğu delilleri ve bu delillerle ilgili değerlendirmelerini inceleyeceğiz. Bunun ardından da Râzî’nin Tanrı-âlem ilişkisine yaklaşımını sunacağız.
Oldukça üretken bir âlim olan ve hayatının değişik aşamalarında aynı kolular üzerinde eserler veren Râzî’nin her hangi bir konu ile ilgili görüşlerini tespit etmek oldukça zordur. Râzî’nin birçok konuya yaklaşımı süreç içinde farklılık göstermiş, bu farklılıklar da değişik aşamalarda kaleme aldığı eserlere yansımıştır. Bu yaklaşım farklılığı özellikle burada işleyeceğimiz ikinci konuda açıkça görülebilir. Bu nedenle burada ele alacağımız konuları işlerken, daha önceki çalışmalarımız da yaptığımız gibi Râzî’nin bu konuları işlediği diğer eserlerini kullanmakla beraber, onun son ve en kapsamlı eseri olan el-Metâlibu’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî adlı eserini temel alacağız. Yukarıda bahsedilen fikri farklılıklar bir tarafa bırakılırsa, bu eser isbâtı vâcib ve Tanrı-âlem gibi birçok konuyu sunuş açısından, önceki dönemlere ait eserlerin, özellikle de Kitâbü’l-erba‘în‘in açılımı olarak görülebilir.

Özet: Çok yönlü bir terim olan ve birçok felsefî disiplini yakından ilgilendiren " ikinci akledilirlerin (el-ma'kûlâtü's-sâ-niye/el-ma'kûlâtü's-sevânî) " yorumlanma süreci, Fârâbî ile birlikte başlamış ve özellikle mantık literatürü içerisinde, muhtevası genişleyerek son dönemlere kadar devam etmiştir. Bu süreçte Fârâbî'den sonra İbn Sînâ, Ömer es-Sâvî, Fahreddin Râzî, Ömer el-Kâtibî, Şemseddin Semerkandî, Kutbüddin Râzî ve Seyyid Şerîf Cürcânî gibi isimler, ikinci akledilirlerin yorumlanmasında öncü ve belirleyici olmuştur. Konuyla ilgili farklı yaklaşım biçimlerini ve dönüşümleri barındıran bu süreçte oluşan birikim, kesintisiz bir şekilde Osmanlı'ya intikal etmiş; Osmanlı'da da ikinci akledilirler, yeni kavramlar ve sorunlar eşliğinde canlı bir biçimde tartışılmıştır. Daha öncesinde olduğu gibi Osmanlı döneminde de bu yorum ve tartışmalar özellikle mantık literatürü içerisinde vücut bulmuştur. Bu maka-lede, Fârâbî'den Cürcânî'ye kadar ikinci akledilirlere dair yapılan yorumlar, değişim ve gelişim evreleri gösterilerek ortaya konulmakta; ayrıca Molla Fenârî'nin el-Fevâ'idü'l-Fenâriyye adlı ünlü mantık eserine Burhâneddin Bulgarî, Kul Ahmed (Ahmed b. Muhammed b. Hıdır), Sadreddinzâde Mehmed Emin Şirvânî ve Kara Halil b. Hasan et-Tirevî tarafından yazılan hâşiyeler bağlamında, Osmanlı filozofları ve mantıkçıları tarafından ikinci akledilirler sorunu-na nasıl yaklaşıldığı, analitik ve karşılaştırmalı bir tarzda incelenmektedir. Abstract: The interpretation of the " second intelligibles " (al-ma'qūlāt al-thāniya/al-ma'qūlāt al-thawānī), as a term which is highly sophisticated and closely related to many philosophical disciplines, began with al-Fārābī and continued to expand its content especially in the literature of logic until the modern times. In this process, following al-Fārābī, several philosophers such as Ibn Sīnā, Umar al-Sāwī, Fakhr al-dīn al-Rāzī, Umar al-Kātibī, Shams al-dīn Samarqandī, Qutb al-dīn al-Rāzī and Sayyid Sharīf Jurjānī became salient figures in interpreting the second intelli-gibles. The accumulated tradition including various approaches and transformations on the subject was transmitted directly to the Ottoman period, during which the second intelligibles were widely discussed with new concepts and issues. As it had been before, these interpretations and discussions found place in the literature of logic during the Ottoman period. In this article, I will examine the interpretations on the second intelligibles from al-Fārābī to Jurjānī while marking moments of change and development. Then I will examine how Ottoman philosophers and logicians approached the second intelligibles by comparing the commentaries of Burhān al-dīn Bulgarī, Qul Ahmad (Ahmad b. Muhammad b. Khidr), Sadr al-dīn-zāda Mahmad Amīn Shirwānī and Qara Khalīl b. Hasan al-Tīrawī on Molla Fanārī's famous book on logic, al-Fawā'id al-Fanāriyya.