Transformacja

Ostatniego ćwierćwiecza polskich przemian politycznych dotyka i niniejsza publikacja, która jest zbiorem artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych i doktorantów z różnych ośrodków w kraju. Prace dotykają zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej państwa, co oznacza, że odnoszą się do stosunkowo dużego obszaru poznawczego. Zdecydowaną przewagę uzyskały w tej tematyce problemy zewnątrzpaństwowe odnoszące się do Unii Europejskiej, polityki zagranicznej, kilku aspektów bezpieczeństwa europejskiego i międzynarodowego, migracji wewnątrzeuropejskich czy Kościoła katolickiego. Wszystkie te kwestie mieszczą się w ogólnych zarysach „wybranych problemów politycznych” państwa polskiego w latach 1989-2014. Zadaniem niniejszej publikacji stało się przybliżenie Czytelnikom takich problemów politycznych Polski z ostatniego ćwierćwiecza, które wymagają dodatkowego komentarza, pogłębionych analiz podmiotowych i przedmiotowych oraz ciągle aktualnego spojrzenia metodologicznego i merytorycznego.

This article aims to show the problem of city centre transformation in the 21st century, in three Polish cities Cracow, Gdańsk and Łódź. Transformation consists in condensation and conversion of space centre or in creating typical for city centers urban complexes in their nearest area. Cracow is conducting project of building New Town, which is the extension of the Old Town centre in the eastern direction. Gdańsk, on the areas of the former Gdańsk Shipyard, northern to the Old Town, implements project for Young City, and in Łódź in the vicinity of the city centre, on the postindustrial area is being realized project of New Center of Łódź.

„Nowela grudniowa”, czyli przygotowana naprędce Ustawa o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez sejm na posiedzeniu 29 grudnia 1989 r., była ważnym krokiem w budowie niepodległej Polski. Przyniosła zarówno zmiany o charakterze symbolicznym (godło, nazwa państwa), jak i instytucjonalnym. To jej przepisami wprowadzono do polskiego porządku ustrojowego zasady o fundamentalnym znaczeniu: demokratycznego państwa prawnego, pluralizmu politycznego, samorządności czy sprawiedliwości społecznej. Zmieniła również pozycję prokuratury, która została podporządkowana rządowi. Wnikliwe przyjrzenie się przepisom zawartym w tym dokumencie prowadzi do wniosku, że był on istotnym aspektem kontynuacji pomiędzy II a III Rzeczpospolitą.

Książka stanowi przede wszystkim pionierskie i systematyczne omówienie procesu reform polskiego systemu szkolnictwa wyższego, prezentujące nie tylko jego ewolucję po roku 1989, ale także jego historię od samego zarania II Rzeczypospolitej. Obraz tego okresu okazuje się niezwykle ciekawy i daje też doskonały kontekst do spojrzenia na opisane w pracy przemiany pola szkolnictwa wyższego w okresie Polski Ludowej. We wszystkich analizowanych przez autora epokach państwo okazuje się kluczowym graczem, którego rola zmienia się jednak często nieoczekiwanie. Analizując uważnie te przemiany, autor wniósł tym samym znaczący wkład w rozwój badań nad politykami publicznymi w Polsce. Jego ujęcie ma jednocześnie niezwykle istotny walor uwzględnienia kontekstu międzynarodowego, w szczególności mechanizmów integracji polskiego systemu szkolnictwa wyższego w ramach rozwijającej się dynamicznie globalnej sieci koordynacji systemów edukacji uniwersyteckiej na świecie. Czyni to omawianą pracę niezwykle wartościową lekturą nie tylko dla wszystkich zainteresowanych polskim szkolnictwem wyższym, ale także dla badaczy polityk publicznych, procesów globalizacji czy też elit intelektualnych.

Z recenzji dr. hab. Tomasza Zaryckiego, prof. UW

Podjęte kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju.

Niniejszy artykuł stanowi analizę ideologicznego uwikłania światowej i polskiej psychologii społecznej w kontekście zaangażowania społecznego nauki. Autorzy używają przykładów zaczerpniętych ze światowej psychologii stosunków międzygrupowych oraz prac wiodących polskich psychologów społecznych dotyczących transformacji ustrojowej, aby pokazać społeczne uwikłania badań psychologicznych i wytwarzania wiedzy naukowej. Są to fakty niezbyt uświadomione w praktyce badawczej i twórczości naukowej psychologów. Do analizy tych praktyk zastosowane zostają koncepcje psychologiczne z obszaru umotywowanego poznania, teorii atrybucji oraz stosunków międzygrupowych. Artykuł kończy się opisem niedawnych pozytywnych zmian prowadzących do przeobrażania się dominującego paradygmatu psychologii społecznej w stronę bardziej krytyczną i wrażliwą społecznie.

Celem artykułu jest przedstawienie zaburzeń psychicznych jako pewnego rodzaju transformacji ludzkiego doświadczenia oraz znalezienie odpowiedzi  na pytanie, w jakim stopniu psychopatologia daje się opisać w kategoriach zmiany życiowego doświadczenia, które ma swoją dynamikę i strukturę oraz ujawnia istotne wymiary ludzkiej egzystencji. Zmiana życiowego doświadczenia będzie opisana tutaj z perspektywy fenomenologicznej psychopatologii i hermeneutycznej interpretacji przy jednoczesnym uwzględnieniu antropologicznej złożoności i antynomiczności ludzkiego doświadczenia1. Zaburzenie psychiczne jawi się w świetle tej antropologii pod postacią ludzkiej kruchliwości i podatności na zranienie. Choroba psychiczna ukazuje się nie tylko jako deficyt istotnych funkcji i brak możliwości adaptacji, lecz jako źródłowa zmiana struktury doświadczenia, która z jednej strony posiada swoją dynamikę, z drugiej zaś ujawnia złożoność oraz skończoność ludzkiej egzystencji. Doświadczenie chorobowe zostało naświetlone w kontekście kilku idei: ekscentrycznej pozycjonalności H. Plessnera, sytuacji granicznej K. Jaspersa, koncepcji podmiotowości P. Ricoeura oraz w ramach klasycznej opozycji: zdrowie/choroba, autentyczne/nieautentyczne, swojskie/obce. Na przykładzie wybranych form psychopatologii (depresja, schizofrenia, zaburzenie osobowości) zostały opisane konsekwencje zmiany struktury doświadczenia chorobowego jako doświadczenia transformacyjnego [transformative experience].

Podstawową przesłanką podjęcia badań, których wyniki zostały zaprezentowane w niniejszym opracowaniu, była chęć poznania procesu „stawania się” przez lokalne samorządy wspólnotami. Założono, że podstawową przesłanką ukonstytuowania się wspólnoty są relacje informacyjne i współdziałania między członkami wspólnoty (organy samorządu a organizacje pozarządowe, organy samorządowe a lokalni przedsiębiorcy), a także między samorządami i instytucjami wspierającymi efektywność ich działań, takimi jak inne samorządy i instytucje finansowe. Relacje te przekładają się wprost na nowe zachowania podmiotów w sferze gospodarczej i są elementem transformacji gospodarczej. Zaprezentowane opracowanie stanowi efekt badań zespołu złożonego z pracowników i doktorantów Samodzielnego Zakładu Gospodarki i Administracji Publicznej oraz Katedry Ekonomii i Polityki Transformacji realizowanych w ramach „potencjału naukowego” obu jednostek. Jego zadaniem była diagnoza aktualnego stanu wykorzystania wprowadzonych założeń reformy gospodarczej i administracyjnej w obszarach dotyczących wspólnot lokalnych/gmin. Podjęto w nim próbę odpowiedzi na pytania dotyczące wykorzystania możliwości stwarzanych przez rozwiązania ustawowe i tendencji dotyczących uczestnictwa w procesach transformacji gospodarczej.

The end of the Cold War resulted in an unprecedented geopolitical situation in Europe, presenting a challenge to the security in the continent and the integration achieved so far. The only solution to this geopolitical problem was the integration of the post-communist Central and Eastern European countries (CEE) into the European Union (EU). The CEE countries therefore had to undergo deep societal reforms, while simultaneously pursuing a new foreign policy agenda away from the orbits of Russia. The EU was perceived as a solution to all existing problems. The results of the research conducted in Bulgaria, presented in this article, demonstrate that preparation for meeting the membership criteria which on the surface seemed to correspond to the aims of the transition, substituted the due structural reform. Thus, the EU accession instead of being an instrument for achieving sustainable long-term goals, became an end goal in itself, as if it would be an international testimony of a successful transition. The reforms carried out became a formality, were partial and superficial, and therefore reversible. As a result, the rule of law is deteriorating, and we can observe a facade democracy.

Końcowy cel transformacji postkomunistycznej w Bułgarii: transformacja społeczna czy członkostwo w UE?

Zakończenie zimnej wojny zaowocowało bezprecedensową sytuacją geopolityczną w Europie, stanowiącą wyzwanie dla bezpieczeństwa na kontynencie i dla dotychczasowej integracji europejskiej. Jedynym rozwiązaniem tego geopolitycznego problemu była integracja postkomunistycznych krajów Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) z Unią Europejską (UE). Kraje EŚW musiały więc przejść głębokie reformy społeczno-gospodarcze, jednocześnie realizując nowy program polityki zagranicznej z dala od orbity Rosji. UE była postrzegana jako rozwiązanie na wszystkie istniejące problemy. Zaprezentowane w niniejszym artykule badania, przeprowadzone w Bułgarii, wskazują, że przygotowanie do spełnienia kryteriów członkostwa, które z pozoru odpowiadały celom transformacji, zastąpiło odpowiednią reformę strukturalną. Tym samym przystąpienie do UE, zamiast być instrumentem osiągania trwałych, długoterminowych celów, stało się celem samym w sobie, jak gdyby miało być międzynarodowym potwierdzeniem udanej transformacji. Spowodowało to w efekcie, że przeprowadzone reformy stały się formalnością, były częściowe i powierzchowne, a co za tym idzie odwracalne. W wyniku następuje pogorszenie rządów prawa i obserwujemy fasadową demokrację.

Kubiak  tackles  the  impasse  associated  with  describing  liminal,  transformative,  or  transgressive events and experiences. He proposes the concept of  “impossible experience”, which refers to collective or/and individual experiences and related events that do not lend  themselves  to  thematisation,  or  whose  thematisation  poses  a  significant  threat 
to the community affected by the issue in question. Such a threat can be seen as related to that community’s symbolic self-image and to its basic, primary axiological foundations.

Abstrakt: Artykuł podejmuje problematykę transformacji Finlandii w drugiej połowie XX wieku, której efektem jest osiągnięcie pozycji jednego z globalnych liderów w dziedzinie nowych technologii i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy przy jednoczesnym znacznym podniesieniu jakości życia obywateli. Celem artykułu jest omówienie kombinacji wewnętrznych czynników związanych z działania-mi fińskich elit, które umożliwiły tę transformację. Wykorzystując liczne źródła historyczne i odwołując się do koncepcji systemów-światów Wallersteina, artykuł koncentruje się w szczególności na specyfice XIX-wiecznego procesu narodowotwórczego, znaczeniu edukacji i systemu oświaty, orientacji na przyszłość oraz dominującego w społeczeństwie postrzegania nauki i wiedzy, jako kluczowych czynnikach definiujących proces modernizacji.

Two Decades of Changes: Romania 1989–2009
The events that broke out twenty years ago in Romania were a crucial breakthrough in a contemporary history of a modern Romanian state. Romania had to institute the democracy and free market economy, as the Western countries. The key point was the so-called coup d’état or Revolution of December 1989. The presented volume entitled Two Decades of Changes: Romania 1989–2009, edited by Karina Paulina Marczuk, comprehensively analyzes the most important changes occurred in Romania since the Revolution of December 1989. The book was being written by a group of experts from various countries, either academics or professionals, directly involved in the Romanian political, economic, military and social affairs. The aim of the authors was to present a comprehensive, coherent and objective outlook of Romania’s post-communist transformation. The volume objectively addresses several sensitive issues, such as the country’s political, social and economic transformation since 1989. Therefore, the book is a unique and valuable volume, thoroughly depicting the modern Romanian state.

W artykule podjęto problem odmienności kulturowej pojawiającej się w codziennym doświadczeniu polskiego społeczeństwa w okresie przemian politycznych ekonomicznych po 1989 roku. Badania oparte są na anonimowych, mało strukturalizowanych wywiadach, zrealizowanych we Wrocławiu w 2002 roku. Analiza tych opowieści pokazuje dwa sposoby artykulacji odmienności – w kategoriach odmienności narodowej oraz w kategoriach indywidualizacji. W pierwszym przypadku jest ona postrzegana negatywnie, w drugim zostaje określona jako „nieznacząca”, przypadkowa, i jednostkowa. Obie strategie służą unieważnianiu lub zniwelowaniu odmienności.

The aim of this article is to interpret the political philosophy of the Organization  'Fighting Solidarity', which can be regarded as a radical development of the idea of Self-governing Republic promoted by the first Solidarity. The political and social vision of Fighting Solidarity went beyond anything laid down by major schools of political philosophy, such as communitarianism, liberalism, republicanism or  democratic socialism, and aimed to establish a new social utopia, a curious ideological amalgam of the aforementioned systems.
*
Celem artykułu jest interpretacja rozwijanego przez Solidarność Walczącą programu politycznego, na który można spojrzeć jako na swoistą radykalizację idei Rzeczpospolitej Samorządnej pierwszej "Solidarności". Wizja Solidarności Walczącej wykraczała poza ideowe granice nakreślone przez główne nurty filozofii politycznej, do których zaliczyć można komunitaryzm, liberalizm, republikanizm czy demokratyczny socjalizm, i zmierzała do budowy nowej utopii społecznej, która miała syntetyzować przesłanie ideowe wspomnianych nurtów myśli politycznej.

The subject of this paper concerns selected experiences of citizens from the Visegrad Group countries (Poland, the Czech Republic, Slovakia and Hungary) participating
in the process of ‘direct’ (that is, exercised by means of the tools of direct democracy) decision making as regards the most important matters, ranging from those related to the process of political transformation to the decision on accession to the European Union. The present considerations dwell on the experiences of Central and East European countries.

Opowieść biograficzna profesora Leszka Balcerowicza pod tytułem „Trzeba się bić” to wyznanie wiary nestora polskiego liberalizmu, wypowiedziane precyzyjnie dobranymi słowami i z pasją, która ma porwać młodszych do działania. Choć książka jest świetna, to jednak zakładanego celu nie osiągnie

The main goal of the article is an attempt to outline an analytical tool that would systematize considerations of the possible variants of the development of the European Union as a result of a coincidence of internal and external circumstances. Prospects of further progress, stop, and fall of integration, impacts of the proceedings of Russia and changes in the broader international environment are taken into account. For this purpose, an approach developed by the influential mainstream research, called the Copenhagen school, has been implemented: the theory of security
complexes.

Myślą przewodnią artykułu jest próba naszkicowania narzędzia analitycznego, które usystematyzowałoby rozważania nad możliwymi wariantami rozwoju Unii Europejskiej w wyniku splotu okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych. Pod uwagę brane są perspektywy dalszego postępu, zatrzymania i upadku integracji, oddziaływania postępowania Rosji i przemian w szerszym środowisku międzynarodowym. W tym celu wykorzystane zostało podejście wypracowane przez wpływowy nurt badawczy, nazywany szkołą kopenhaską: teoria kompleksów bezpieczeństwa.

In the paper, Polish transformational experiences of the last 25 years have been compared with the course of changes in other states of the region. In the case of the change of GDP per capita the Polish outcome, apart from the Slovenian one, is the best in the region. The same fact refers to the evolution of the historical Human Development Index, in which case Poland has a leading position together with other states of the Visegrad Group. How- ever, what distinguishes Poland from them is a relatively high inequality rate, which is still lower than in the Baltic states. In general, Poland belongs to countries, which adopted a relatively sustainable transformation model, placed between Baltic states’ radicalism and Slovenia’s gradualism. Their characteristic feature (shared also with Slovenia) is main- taining the essential role of relatively complex industry, which is partially possible due to a rapid inflow of crucial direct investments. Altogether, despite significant problems, such as low capital expenditure on technology, persistently low wages or relatively high inequality rate, Poland after 1989 stands out positively from the region.

Artykuł  ten  - w świetle założonej siatki pojęciowej nie-Marksowskiego materializmu historycznego - próbuje odpowiadzieć na następujące pytania:
- jaki jest sens społeczny dokonanej w 2015 zmiany politycznej w Polsce?
- czy wybory prezydenckie i parlamentarne oznaczają zmianę wyłącznie w  polu politycznym, czy też mogą doprowadzić do zmiany "antysystemowej" prowadzącej do redystrybucji wpływów intelektualnych i gospodarczych?
- jak w ogóle konceptualizować "system"? 
- jakie racje i interesy kryją się za sporem o skład  Trybunału Konstytucyjnego?
-  próba prognozy czyli jak rozwijać się będzię sytuacja polityczna w Polsce?