Yeniçağ Tarihi

Giriş Aşağıdaki metin uzun süredir üzerinde çalışmış ancak yazımına planlandığı zaman diliminde başlanamamış bir Cadılık-Büyücülük-Cinlenme Kavram ve Terimleri Sözlüğü'ne ilk taslak madde olarak yazıldı. Mezkûr sözlüğün kaynak taraması bitirilmiş, madde seçimi önemli ölçüde tamamlanmış olmakla birlikte yazıma başlanması hayata dair öncelikli nedenlerle hep ertelendi. Amacım bu gecikmeyi telafi edebilmek adına zaman içinde tamamlanan maddeleri, academia platformumda Drafts/Materialien başlığı altında okumaya açmak. Metinlerin henüz nihai hale gelmediklerini, ileride tekrar üzerinden, ekleme-çıkarma bağlamında, geçileceği hususuna dikkat çekmek isterim. Bazı maddeleri daha anlaşılır kılmak için, ana maddeye ilaveten ikinci bir 'etimolojik bağlam' başlığı açmayı planlıyorum. Yine bu çalışmada yer alacak maddeler, zaman içinde görüleceği üzere, bir 'Ansiklopedik Sözlük' veya bir 'Özel Alan/Uzmanlık Sözlüğü'ne uygun düşecek şekilde planlanmadı. Maddelerin sunulma biçimi-hacim, yazım üslubu ve içerik bağlamında olabildiğince serbest davranıldı; tüm bu farklılığına karşın başlığında 'Sözlük' ifadesinin yer alıyor olması, farklı maddelerin/başlıkların belirli bir sistematik içinde bir araya getirilme niyetinden kaynaklanıyor. Bu aşamada madde sonlarında 'Kaynakça' yer almıyor; ancak önümüzdeki dönemde hedeflenen madde sayısına ulaşılması durumunda ayrıntılı bir kaynakçayı ek olarak vermeyi planlıyorum. Diğer yandan cadılık-büyücülük-cinlenme üzerine ayrıntılı kaynaklar, söz konusu başlıkları farklı bağlamlarda ele alan çalışmaların yer aldığı academia platformumdaki sayfalarda yer almaktadır.

On yedinci yüzyılda cadılığın doğasına yönelik tutumları yorumlarken, söylenecek ilk şey, cadıların var olup olmadığı konusunda neredeyse hiç kimsenin tartışmadığıdır. Cadıların varlığı tartışmalı değildi, tartışmaların merkezinde cadıların faaliyetlerinde şeytani müdahale olup olmadığıydı. Bu bağlamda asıl tartışma konusu, cadıların müttefiki olarak görülen Şeytan'dı. Cadılıkla ilgili adli mekanizma, cadılığa atfedilen şeytani içerik ile yakından ilişkiliydi. Cadıların doğal fenomenler üzerinde doğaüstü etkiler yaratma konusunda daha önce kabul edilen doğuştan gelen kapasiteleri 1604 yasası (Witchcraft Act) ile Şeytan'la olduğuna inanılan ilişkilerine bağlanmıştı. Bu çalışmanın argümanı durum böyle olmasaydı, cadıların faaliyetleri muhtemelen sosyal bir suç olarak kabul edilebilirdi, ancak bu unsur ile birlikte dini bir suç haline de gelmiştir şeklindedir. Bu argüman bu konu etrafında on yedinci yüzyılda yapılan tartışmalar ile örneklendirilecektir.

Bu yüksek lisans seminer dersi çalışması, Osmanlı hukuk tarihine Osmanlı hukukunun yapısı ve unsurları açısından genel bir bakış sunan derleme bir çalışmadır. Çalışmada Osmanlı hukukunun kaynakları ve uygulama noktasındaki görevliler kısaca ele alınmış, ayrıca bu hukuki sistemin ilahi ve dünyevi dayanakları arasındaki ilişkiler de açıklanmaya çalışılmıştır.

XVI. yüzyıl Devlet-i Aliyye’nin çeşitli makamlarında görev almış önemli, ilginç ve çok yönlü simaların ortaya çıktığı dönemlerin başında gelir. Bu  şahsiyetler resmî görevlerinin yanı sıra başka bilim dallarıyla da ilgilenip, değerli eserler ortaya koymuşlardır. II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanunî Sultan Süleyman devirlerinde yaşamış olan tarihçi, matematikçi, hattat, nakkaş ve silâhşör Matrakçı  Nasûh bu nadide şahsiyetler arasındadır.

XVIII. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nin büyük ve önemli yerleşimlerinden biri olan Edirne’nin incelendiği bu tezde, kent çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Öyle ki kenti oluşturan mahallelerden evlere ve hatta en yerel ölçekte insanların hayatlarına dokunmaya/dokunulmaya çalışılmıştır. Kentin mahalleleri, semtleri, tahmini nüfus yoğunluğu, konut tipolojisi, insanlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar, hayatlarından hangi kesitleri mahkemeye getirdikleri gibi hususlar çeşitli yönleriyle araştırmaya konu olmuştur.

Elimizde bulunan şehir tarihi çalışmaları genel olarak birinci aşamada, yani bir şehrin derinlikli tasviri konusunda bizlere yardımcı olmaktadır. Birçok şehri mukayeseli çalışan ve böylece bir şehri ya da belirli özellikleri ortak olan şehir gruplarını tespit eden sistematik çalışmalar ise pek azdır. Böyle olunca, Osmanlı şehir ve şehir gruplarını tanımlamak, dünyanın başka şehirleri ile Osmanlı şehirlerini mukayeseli çalışmak ve etkileşimlerini
görmek de mümkün olamamaktadır.

"Osmanlı Şehirleri Atlası" şeklinde başlıklandırdığımız bu çalışmanın en önemli amacı, bahsi geçen eksikliği gidermek amacıyla Osmanlı şehirleri için karşılaştırmalı tarih çalışmalarına imkan tanıyacak bir zemini inşa etmektir. Başka bir ifade ile mevcut literatürün bir envanterini çıkartıp farklı dönemlerde farklı coğrafyalarda yer alan şehirlerin ortak, ayrışan ya da özgün özelliklerini ortaya koyup kendi aralarında ya da diğer dünya şehirleri ile Osmanlı şehirlerini karşılaştırmalı çalışmayı, aralarındaki etkileşimleri görmeyi mümkün hale getirecek tipolojileri (aynı özellikleri gösteren şehir gruplarını) keşfetmektir. Bu amacı, Osmanlı şehirleri hakkında elimizde var olan büyük verileri çeşitli dönemleri dikkate alarak ve çeşitli kriterler geliştirerek mukayeseli bir şekilde haritalar üzerinde göstermeye çalışmak şeklinde de ifade etmek mümkündür. Bir örnek vermek gerekirse, 1450- 1500 yılları arasında çeşitli bölgelerden seçilecek 30 kadar Osmanlı şehrinin barındırdığı dini grupları ve bu grupların oranlarını tek bir haritada göstermek ve bunu 1700'lere kadar 50'şer yıllık dönemlerde takip edebilmek, bu çalışmanın en önemli sonuçlarından olacaktır. Özetle, bu çalışma ile Osmanlı şehirleri ile ilgili belirli eşzamanlı ve ardıl süreçleri mukayeseli bir şekilde harita üzerinde keşfetmek amaçlanmaktadır.

Tek bakışta örneğin 1450, 1500, 1550, 1600, 1650, 1700'lü yıllarda Balkanlardan Arap coğrafyasına Osmanlı şehirlerinin durumu, nüfus miktarı, etnik-dini dağılım, ticari hacim, yerleşim sistemi (mahalleler, binalar) gibi tematik alt başlıklarla haritalar üzerinden görülebilecektir. Şehir tarih yazımı ve kaynakları açısından son derece önemli olan bu tespitlere ilaveten, yöntemsel olarak, son yıllarda çok önemli gelişmelere sahne olan ve tüm dünyada kullanımı gittikçe artan CBS/GIS (coğrafi bilgi sistemleri) araçları ile oluşturulacak haritalar ile tarih ve coğrafyanın imkanları yeniden şehir tarihi potasında buluşturulmuş olacaktır.

Bu çalışma, TÜBİTAK ARDEB (Proje No: 114K305) tarafından desteklenmektedir. Bu makalede, projenin temel amaçları, yöntemi ve süreçleri hakkında bilgi ve tartışmalar sunulacak, araştırmanın sonuçları üzerinde detaylı olarak durulmayacaktır.

Bugüne kadar Ulubatlı Hasan hakkında sancağı rastgele eline alıp burca dikmeyi başarmış çok genç bir yeniçeri olduğu yönünde hayal ürünü bir karakter kurgulanmış; bu da onun şimdiye dek açıkça tespit edilemeyen gerçek statüsünü tamamen gölgede bırakmıştır. Halbuki İstanbul kara surlarının en stratejik noktası olan Hagios Romanos (Topkapı) burcuna çıkıp sancak dikmek gibi çok zor bir görevi başarmak ancak emektar ve yüksek tecrübe sahibi bir sancaktarın işi olabilirdi. O, “Alemdar”lığının yanı sıra bu dönemde uzun bir süre “Sekbanbaşı”lık da yapmıştır.

Ulubatlı Hasan’ın tarihî yarımadanın merkezinde bulunan meçhul kabri, birkaç ay önce bölgede yaptığımız geniş çaplı bir araştırma sonucu ortaya çıkmıştır.

AN EVALUATION AND TRANSLITERATION OF IMPORTANT AFFAIR
( MÜH
MME ) REGISTERS NUMBERED 22 ( 981 by hijri, 1573 by gregorian
calendar) ( pages 1-107)
Rahman SAH
N
Erciyes University, Institute of Social Sciences
Master Thesis
Supervisor: Professor Dr. Süleyman DEM
RC

ABSTRACT
Mühimme Register compile the copies of the orders of the Ottoman Divan which was a
supreme court in the Ottoman Empire. It is possible to find a very impartant issue which
cast light on political, administrative, economic and cultural events discussed at the
Divan in these registers. Mühimme register number 22 which has been transcribed and
evaluated include (1572 – 1573) the period of Selim II. In the study, emphasized issues
of the register are banditry and development of resettlement activities. In this thesis, we
mentioned general information about Mühimme Registers. Also, we had assesment after
its transcription and physical characteristic of the Mühimme Register numbered 22. At
the end of this study, at appendix are given sample pages from Mühimme Register
numbered 22.
Keywords: Counsil of State, Mühimme Register, II. Selim, Banditry

Osmanlı Devleti'nin sürekli ordusunu oluşturan ve doğrudan padişaha bağlı olan yaya, atlı ve teknik sınıftan asker ocaklarına verilen addır. Kapıkulu ocaklarının kurulmasından önceki dönemde Osmanlı Devleti'nin askeri gücünü yayalar ve müsellemler  oluşturuyordu. Bu birlikler tımarlı sipahiler, akıncılar, azaplar, voynuklar, martoloslar ve cerahorlarla destekleniyordu.
I. Murad döneminde (1360-89) örgütsel kuruluşu tamamlanan kapıkulu ocakları, 16. yüzyılda yeniden düzenlendi. Bu yapıda, yaya ve atlı olarak iki ana sınıf vardı. Acemi oğlanları, yeniçeriler, cebeciler, topçular, top arabacıları yay sınıfını, sipahiler, silahdarlar, sağ ulufeciler, sol ulufeciler, sağ garipler, sol garipler de atlı sınıfı oluşturuyordu.
Yeniçeriler, Osmanlı Devleti'nin sınırlarında yaşayan Yunan, Sırp, Arnavut gibi Hristiyan topluluklardan toplanan yetim çocuklardan oluşmuştur. Padişahın çevresinde bulunan yaya askerlerdir ve hayatlarında hiç evlenmezler. Üç ayda bir ulufe adı verilen bir maaş alırlar savaşa gittiklerindeyse sefer bahşişi alırlardı. II.Mehmetten İtibaren Cülus Bahşişi Almak Gelenek olmuştu. Devletin ilk yüzyıllarında yararlı olan bu sistem, daha sonra bozulması ile değişik sorunları birlikte getirdi. Yeniçeri ocağı II. Mahmud tarafından 1826 yılında kaldırılmıştır.

III. Ahmed dönemi sadrazamlarından olan Çorlulu Ali Paşa enderunda eğitim görmüş ve rikabdarlıktan sadrazamlığa kadar yükselmiştir. Bunda zekâsı ve yeteneklerine ek olarak padişah ve valide sultana yakınlığı etkili olmuştur. Aynı zamanda II. Mustafa'nın kızı Emine Sultan ile evliliği onun bu bağlarını güçlendirmiştir. Sadareti döneminde mali ve denizcilik alanlarındaki faaliyetlere önem vermiştir. İsveç ve Rusya arasındaki ilişkilerde etkili olmuş ve bu durum kendisine muhalif olan kişiler tarafından kullanılarak önce azline ardından idamına sebep olmuştur. Bu çalışmada Çorlulu Ali Paşa'nın hayatı incelenerek dönemin bir tablosunu çizmek amaçlanmaktadır.

Dünya coğrafyasında, ülkelerin coğrafi yapıları ve stratejik konumlarına göre şekillenen denizcilik faaliyetleri, bir kısım eski medeniyetler tarafından öteden beri -iyi veya kötü- sürdürüle gelmiştir. Aslında denizci devlet olmayı veya olabilmeyi sağlayan en önemli faktör ülkenin denize göre konumu veya denize olan mahkûmiyetidir. Oğuz Türkeri’nin Türkistan’dan Anadolu’ya göç etmeleri ile birlikte Türkler denizlerle ilk kez tanışarak açık denizlere doğru yelken açmaya ve karşılarına çıkan bu uçsuz bucaksız mavi suların gizemli dünyasını keşfetmeye başlamışlardır. 1081 yılına kadar öncü Türk Beylikleri, Bizans'tan fethettikleri topraklarla Ege ve Marmara kıyılarına ulaştılar. Böylece köklü bir tarihi miras ve geleneğe sahip Türkler binlerce yıllık tarihi boyunca üzerinde kurulan çok sayıdaki medeniyete denizci olma imkânı sağlayan önemli bir kara parçası elde etmiştir. Türkler, Anadolu’ya gelmelerinden bir müddet sonra denizlere hakim olma yolunda hızlı bir gelişim sürecine girdiler. Karasal bölgelerden henüz gelmelerine ve denizcilik tecrübeleri olmamalarına rağmen tüm handikapların üstesinden gelerek yüzlerce yıllık denizcilik tecrübesi olan kıyı Avrupa devletlerine asırlarca kök söktürecek bir aşamaya gelme yolunda attıkları adımların ilki İzmir’de küçük bir devlet kuran Çaka Bey  öncülüğünde başlatıldı.  Bizlerde bu çalışmamızda Çaka Bey ile denizcilik ile tanışan Türkler’in denizlerdeki gelişimi, faaliyetleri ve tepkileri üzerinde duracağız.

Bu makalede Osmanlı korsanlığının, özellikle Türkçe literatürün küffara karşı yapılan basit bir din savaşına indirgediği bir gaza kavramı yerine, Akdeniz tarihinin genel ritimleri içerisinde ele almanın önemine dikkat çekmeye calıştım. Akdenizin genelinde görülen bir fenomeni Osmanlı Tarihi’ne has kavramlarla açıklamaktansa, tarihçi Müslüman ve Hristiyan bütün korsan grupları arasındaki benzerlikleri ve Akdeniz’de korsanlığa elverişli şartlar yaratan yapısal faktörleri mercek altına almaya çalışmalıdır. Kısacası, bu korsanların motivasyonlarını, geçmişlerini ve faaliyetlerini titizlikle incelediğimizde, bunların din aşkıyla yanan kutsal savaşçılar olarak yansıtamayacağımızı görmekteyiz. Tam aksine, Osmanlılar, İspanyollar, Müslümanlar ve Hırıstiyanlar’dan çok önceleri de var olan ve ancak Akdeniz’de olgunlaşıp mükemmelleştirildikten sonra Okyanus’lara ithal edilen İç Deniz’in şu kadim mesleği ile uğraşan bu korsanlar her halükarda kendi çıkarlarını gözeten özel girişimçilerden başka bir şey değillerdi.

OTTOMAN CORSO IN THE WESTERN MEDITERRANEAN AND THE ISSUE OF GHAZA
In this essay, I tried to accentuate the importance of analyzing Ottoman corso in accordance with the general rhythms of the Mediterranean History, rather than within the context of ghaza, a concept that especially Turkish historiography reduced to a Holy War against the infidel. Instead of trying to explain a Mediterranean-wide phenomenon with concepts unique to Ottoman history, the historian should seek to focus on the similarities between different corsair groups on either side of the Mediterranean conflict between Christianity and Islam as well as structural factors that promoted corso throughout the Mediterranean. In short, a thorough analysis of these corsairs’ motivations, background and activities does not justify their presentation as holy warriors driven by religious zeal. Instead, they were private entrepreneurs who sought self betterment at all cost and engaged in this ancient profession of the Mare Nostrum that existed long before the Ottomans, Spaniards, Muslims or Christians, a profession which matured and was perfected in the Mediterranean before having been exported to the oceans.

The töre, which was shaped in the direction of the traditions and traditions of centuries, and which had organized social life in pre-Islamic Turkish societies; It is obvious that it has an important place in the old Turkish states and it provides continuity throughout Turkish history. As seen in the word " O Turkish bodun who can disrupt your province and töre " in the Turkish nation, the töre and state are intertwined with each other, non-tradition state is unthinkable. Since töre was born from the lives and needs of the society, it was possible to stay alive in Turkish states in the form of custom and law. Ottoman; In the process of stateization, it did not constitute a new system especially in the field of law. Most of the previous Turkish-Islamic states have taken the institution and they have taken the necessary legal changes as necessary. This system, which was formed by the laws of the Sultan, was called “customary law” in Ottoman law legislation. In this research, the reflections of “the töre” in Ottoman law will be examined and some archival documents will be tried to be evaluated in the old Asian Turkish society.

Umumi Tarihler genel olarak insanlığın yaratılıştan başlayarak İslâm tarihi, Osmanlı öncesi ve çağdaşı devletler ile Osmanlı tarihi hakkında geniş ölçekli bir yelpazeyi içerir. Bu eserler genel anlamda hemen hemen aynı muhtevaya sahip olmakla birlikte içeriklerinin sunum şekilleri açısından farklılıklar göstermektedirler. Bu nedenle umumi tarihler kendi aralarında mufassal ve muhtasar umumi tarihler olarak gruplandırılabilir. Bunlardan mufassal olanlar içeriklerini ayrıntılı bir şekilde sunmuşlardır. Bunun en güzel örneklerini Gelibolulu Mustafa Aliʼnin “Künhü’l Ahbar” ve Kâtip Çelebiʼnin Fezleketü’l akvâli’l-ahyâr fi’ilmi’t-târîh ve’l-ahbâr  (Arapça Fezleke)  / Takvîmü’t-Tevârih (Türkçe Fezleke ) adlı eserlerinde görmek mümkündür. Muhtasar umumi tarihler ise içeriklerini özet-hülasa bir biçimde kronolojik esaslı olarak oluşturmuşlardır. Bunun örnekleri arasında ise Mevlana Şükrullahʼın Behçetü’t-Tevârih, Ramazân-zâde Nişâncı Mehmed Paşaʼnın Târîh-i Nişâncı Paşa ve Cenâbî Mustafa Efendiʼnin El-Aylemü’z-Zahir veya Gülşen-i Tevârîh, Hezârfen Hüseyin Efendiʼnin Tenkîh-i Tevârih-i Mülük adlı eseri sayılabilir.
Bu çalışmada muhtasar olarak kaleme alınan Behçetü’t-Tevârih, Târîh-i Nişâncı Paşa, Gülşen-i Tevârîh ve Tenkîh-i Tevârih-i Mülûk eser-müellif eşleştirmeleri tanıtılmıştır. Ayrıca muhtasar olarak yazılan eserlerde olayların özet-hülasa şekilde anlatım içerik örneklerine yer verilmiştir.  Bu örnekler vasıtasıyla muhtasar umumi tarihlerin ortak yönlerinin olayların ayrıntısını vermekten ziyade kapsam geçerliliğine önem verdiklerini göstermek ve daha fazla bilgi sunmayı amaçladıklarının izahı çalışmalarına katkıda bulunulmak hedeflenmiştir. Bununla birlikte verilen içerik örnekleriyle muhtasar umumi tarihlerin birbirlerinden ayrılan yönlerinin temelde hangilerinin muhtasarlık içinde kısmi mufassallığa yöneldiği hangilerinin ise muhtasarlık içinde daha da muhtasarlığa yöneldiği incelenmeye çalışılmıştır.

The interest of the West in the Eastern world in the 18th century developed rapidly and the number of travelers and scientists seen in Eastern countries increased significantly starting from this century. Another noteworthy issue is the overlap between the personal learning curiosity of travelers and the political and economic goals of the state they represent in such travels. The Eastern trip of Jean Otter covering the years 1734-1744 exemplifies such a relationship. Originally of Swedish origin, Otter, who has extraordinary abilities to learn languages, has been assigned to Iran to make some commercial agreements on behalf of the government of France. At a time when the Ottoman-Iran wars were intensified, the traveler was able to observe this war as a person who was found on both sides of the front, being in the capital of the Ottoman Empire, in the Eastern and Southern provinces, and in places such as Iran and Afghanistan. Otter's travelogue, prepared by using eastern sources for the historical depiction of Iran, has been accepted as very reliable in the intellectual circles of the West. The travelogue contains rich news about the prominent figures of the Ottoman-Iran wars such as Nadir Shah and Ahmet Pasha and the effects of the tension on social and economic life. In this study, the reflections of the long-term struggle with Iran on the cities in the Ottoman provinces are discussed through the notes of the traveler who was in Tokat and Amasya in the summer of 1743. Thus, the opportunity to make more qualified evaluations on the effects of the state of emergency caused by the war on the public order, commercial activities, developing industries and the daily lives of the city's inhabitants was obtained.

This paper examines the activities of the seventeenth century's notorious Abaza Mehmed Pasha during his governorship in the European provinces of the Ottoman Empire between 1629 and 1634. It is puzzling that academic literature has never evaluated Abaza Pasha outside the framework of the chronicles of the time. Furthermore, the lack of any modern biography regarding the pasha makes it difficult to study even his term in Anatolia when he was quite influential in Ottoman domestic politics due to his rebellion, let alone his period of office in the Balkan provinces of the Empire, where the pasha rose to prominence as an internationally influential figure. The present paper hence describes the chronology of the pasha's governor-generalship in Bosnia and Silistra by relying both on documentation from European archival holdings (major European embassy reports sent from the Porte and the correspondence of provincial officials) and on Ottoman fiscal evidence, however limited the information that the latter offers might be. Accordingly, the pasha was a proxy participant in European politics during his term in Bosnia, whereas he exerted influence on the Ottoman-Polish relations while administering Silistra. Moreover, the paper touches on the pasha's gradual fall from political power during Sultan Murad IV's (unfulfilled) Polish campaign in 1634. Ultimately, it points to the tension in Ottoman daily politics, leading to Abaza Mehmed Pasha's execution.

Bu çalışmada, İslamiyet öncesi ve sonrası Türk Devletlerinde “şehzadelik ve lalalık kurumunun” tarihsel süreç içerisindeki değişimini, devamını, gelişimini ve devletlerin birbirlerine olan etkilerini Osmanlı Devletinin kuruluşundan itibaren kurumsallaşmasındaki önemini dönemlere ayırarak kronolojik bir şekilde incelenmek istenmiştir.
Osmanlı Devleti sadece askeri gücü ile değil, kurumları ve meydana getirdiği medeniyet ile tarih içerisinde ki yerini her zaman üstün tutmayı başarmıştır. 600 yıllık bir medeniyetin gelişimini anlamanın en iyi yolu bünyesinde gelişen kültür ve medeniyeti ayrıntılı bir şekilde öğrenmektir. Bu hususta öncelik olarak tez konusunda olduğu gibi “şehzadelik kurumunun hükümdarlık kurumunun bir alt türevi olarak işlevini ve kurumsal niteliğini ayrıca şehzadelerin ve hükümdarların yetişmesinde önemli rol oynayan lalalık kurumunun incelenmesi yapılmıştır.

Abstract: Regarding research about the Navy department, it is necessary to explore the vein of center and country, in order to introduce the quality and the operations of this department. Especially, when we mention ship construction activity, these elements become more important. This is because, the fundamental thing to determine the quality and the operation of shipyards both in the center and the country is the dependency of each other regarding the supply of labor and materials and equipment. Inevitably, this dependency required a strict control mechanism and communication between the center and country shipyards. However, in the sanjaks, forming one of the main units of the Ottoman organized administration, structural and functional changes had occurred since the 17 th century and this situation also changed these dependency relations. In this study, the attempt is made to reconsider and evaluate this dependency relationship which began to change, especially between the central and the country arsenals, during the 18 th century, when both the seeds of the break with tradition and of innovation were planted. Mutesellims emerged as new actors in the sanjaks in this period and this paper attempts to clarify from archival documentary sources the problems, such as how the mutesellims were included within these dependency relations, what responsibilities they assumed, and how much they could fulfill the demands of the center in respect to shipbuilding requirements.

1621-1628 yılları arasındaki yıllarda Bâb-ı Âli nezdinde İngiltere Kralı
I. James’in elçiliğini yapan Sir Thomas Roe, bu süre zarfında Osmanlı-LehistanBarışı, Bethlen Gabor ve diğer devletlerle yaşanan sorunlar gibi pek çok meseleile uğraşmıştır. Fakat uğraşmak durumunda kaldığı en önemli meselelerden biri Berberî Korsanlar meselesidir. Akdeniz’de ticaret yapan İngiliz gemileri için bu korsanlar adeta bir kâbus olmuştur. Kraldan ve İngiliz hükümetinden aldığı emirler doğrultusunda Sir Thomas Roe bu meseleyle de ilgilenmiştir. Uzun bir çalışmanın ardından amacında muvaffak olmuş ve İngiltere için Berberî Korsanlar meselesine bir çözüm getirebilmiştir.

Emrah İSTEK * ÖZET Tarihsel dönemlere bakıldığında toplumların görünmeyen yüzü olan ancak etkin bir rol oynayan kadınlar, Osmanlı arşiv belgeleri içinde en çok şerʻiyye sicillerine konu olmuşlardır. Ataerkil bir yapıda olan Osmanlı Devleti'nde resmi muhataplığın hane sistemi üzerine kurduğundan ve devletin muhatap olarak evin reisi statüsündeki erkeği kabul ettiğinden şerʻiyye sicilleri haricinde kadınların bulunduğu belgeler pek nadirdir. Bunlar da padişah veya yüksek erkânın akrabası olan, hali vakti düzgün olan kadınları; saray harcamaları, vakıflar, hayır hasenat ile ilgili arşiv kaynaklarında bulmak mümkün olmaktadır. Hal böyle olunca toplumun yarısını oluşturan kadınların içtimai meselelerini, elimizdeki mevcut sicil kayıtlarından ortaya koymak zorunluluğu bulunmaktadır. Çalışmamıza konu olan Diyarbekir Şerʻiyye Sicilleri 3715, 3709, 3712, 3754, 3789, numaralı defterler olup 1655 (3715 nolu defter) yılı da dâhil olmak kaydıyla 1722-1798 tarihleri arasını kapsamaktadır. Defterler görüldüğü üzere iki farklı asır içinde geçen dava hükümlerini yansıtmaktadır. Ancak özellikle 18. yüzyılı içeren kayıtlar ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, Diyarbekir Şerʻiyye Sicillerine göre, "genellikle" bir meseleden dolayı davalarda adı geçen kadınların sorunlarını, mahkeme kayıtlarına nasıl yansıdığını, kadınlarla ilgili davaların hem tasnifini hem de tahlilini yapmaktır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Kadın, Diyarbekir, Şeriyye Sicilleri.

THE CASES RELATED TO WOMEN AND THEIR SOCIAL PROBLEMS ACCORDING TO DIYARBEKIR SHARI'A RECORDS (1655, 1727-1798) ABSTRACT
Considering the historical period, women who were invisible face of society but played active roles have been subject to the most Shari'a records in the Ottoman archive documents. Ottoman Empire having patriarchal family structure built its official correspondence on household system and accepted men who were the head of the house as interlocutors; so, except from the shari'a records, there were so rare documents which had women registry in. These were the relatives of sultan or high officials and well-off women that could possibly find in such archive sources as court expenses, foundations, and charities. Therefore, the social problems of the women who constituted half of the society had to be put forward according to the existing registry records. Diyarbekir shari'a records, the subject of our study, are the books numbered as 3715, 3709, 3712, 3754, 3789 including the year 1655 (3715 numbered book) covered the years between 1722 and 1798.

* Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,

ÖZET Osmanlı İmparatorluğu'ndaki tercüme faaliyetlerine dair pek çok çalışma yapılmasına rağmen, genel olarak bu alanda yapılan çalışmalar çeviri yöntemlerinden ziyade müesseselere odaklanmıştır. Bu minvalde Osmanlı tercümanlarının yabancı bir hükümdarın mektuplarını çevirirken aslına ne derece sadık kaldıkları, eklemeler veya çıkarmalar yapıp yapmadıkları, ifadeleri yumuşatıp, yumuşatmadıkları sorusu cevaplanmayı hak eder. Ancak bu soruya kesin bir cevap verebilmek için Bâbıâli ile diğer bütün yabancı devletlerin yazışmalarının orijinallerini ve tercümelerini incelemek iktiza eder ki bu tür bir inceleme belli dönemlerle (meselâ belirli yüzyıllarla) sınırlandırılsa bile uzun yıllara yayılan, Osmanlı arşivleriyle beraber pek çok başka ülkenin arşivinin incelenmesini zarurî kılan bir çalışma ile yapılabilir. Buna mukabil her ne kadar boşluğun tamamını olmasa da en azından bir kısmını Bâbıâli'nin belirli hükümdarlar ile yazışmalarını inceleyerek doldurmak mümkündür. Bu minvalde bu çalışma İngiltere tarihine "unutulmuş kral" olarak geçen, II. George'un, Osmanlı padişah ve sadrazamlarına yazdığı mektuplara odaklanmaktadır. Bu çalışmada II. George'un, Bâbıâli'ye yazdığı mektuplar tanıtılacak ve bunların İngilizceleri ile Türkçeleri arasındaki farklar masaya yatırılacaktır. Ayrıca farklılıklar ve muhtemel nedenleri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmanın ekinde de incelenen mektupların transkripsiyonu ve Türkçe tercümeleri karşılıklı olarak gösterilecektir. Bu şekilde yukarıda belirtilen soruya kısmî de olsa bir cevap verilecektir. Anahtar Sözcükler: II. George, Bâbıâli, Tercüme, Divân-ı Hümâyûn Tercümanları, Nâme-i Hümâyûn Defterleri. Giriş Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk zamanlarından itibaren tercüme faaliyetlerinin var olduğu kesindir. Zira devletin komşu ülkelerle diplomatik ilişkiler kurma zorunluluğu böyle bir müessesenin varlığını zarurî kılmıştır. 1 Devletin büyümesine paralel olarak tercümanlık da * Yeditepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi, ahmet.buyukaksoy@yeditepe.edu.tr. Bu çalışma hazırlanırken yardımlarına başvurduğum Doç. Dr. Uğur Demir ve Engin Çetin'e hassaten teşekkürü bir borç bilirim.

Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyıl tarih-coğrafya yazıcılığında müstesna yeri olan Kâtib Çelebi kaynak olarak kullanmak amacıyla Gerardus Mercator’un meşhur Atlas Minor kısa adıyla bilinen coğrafya-tarih eserini Levâmi’u’n-Nûr fî-Zulmet-i Atlas Minor adıyla şerh-tercüme etmiştir. Söz konusu eser kıtaların genel tasnifine uygun olarak tarihî coğrafyadan bahsetmekte, aynı zamanda Avrupa’dan itibaren bütün dünya hakkında tarihî, coğrafî, siyâsî, hukûkî ve efsanevî bilgiler de içermektedir. Bu bağlamda eserle birlikte bağımsız bölümlerde veya çeşitli konular vesilesiyle perakende cümleler halinde Türk tarihi, coğrafyası, kültürü, siyasî yapısı ve medeniyeti hakkında birtakım bilgiler de Osmanlı Türkçesine aktarılmış bulunmaktadır. Eserin içeriğinde bulunan bilgiler antik dönem kaynakları ile birlikte eserin ilk tam neşrinin yapıldığı 1595 yılına kadar kaleme alınmış eserlerden veya dönem seyyahlarından derlenmiş bilgilerdir. Kâtib Çelebi, eserin bütününde olduğu gibi Türk tarihine dair bilgileri de açıklamış veya derkenarda eleştirmiştir. Ayrıca bazı bölümleri okuyucuya bırakırcasına yorum yapmamak suretiyle aynıyla aktarmıştır. Bu bağlamda 16. yüzyıl Avrupa bilginlerinden Mercator tarafından Türk tarihinin nasıl değerlendirildiğinin ve bunun Kâtib Çelebi tarafından nasıl aktarılıp yer yer eleştirildiğinin ortaya konulması Osmanlı tarihi çalışmaları açısından kıymet taşımaktadır. Makalede gerek Avrupa gerekse Osmanlı tarihi açısından önemli bilgilerin derlenerek akademik camiaya sunulması ve Kâtib Çelebi’nin Atlas Minor’de bulunan Türk tarihi ile ilgili bilgileri eleştirisine yer verilerek kaydedilen bilgilerin güncel kaynaklar ışığında değerlendirilerek kıyaslanması amaçlanmıştır.