Aytek ERSAN

Bu çalışmada coğrafi yapının halk kültürüne yansımaları, Çarşamba yöresindeki şiirlerde halkbilimsel bir çerçevede araştırılmıştır. Araştırma sırasında biri Kültür ve Turizm Bakanlığı Geleneksel Türk Halk Müziği Mahalli Sanatkârı olmak üzere, yöre kültürüne yapıtlarıyla katkıda bulunan şair, halk ozanı, araştırmacı, söz yazarı ve bestekârlardan bilgi alınmıştır. Ayrıca, bestelenip günümüze türkü olarak gelebilen TRT Repertuarı örneklerinin yanı sıra, birçok köye gidilerek birinci ağızdan çok sayıda mâni derlenmiştir. Derleme çalışmaları sırasında geleneksel yöntemlerin yanı sıra profesyonel kayıt yöntemleri de kullanılmıştır. Şiirler yapılarıyla incelenmiş, içinde barındırdığı hikâyelere ve işlediği temaya değinilmiştir. Araştırma kapsamında ele alınan eserlerde yoğun olarak akarsu temasının göze çarpması, akarsuların Çarşamba toplumunda önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bildirinin bu haliyle gelecekte yapılacak olan benzer çalışmalara yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Bu çalışmada Orta Anadolu altında kabuk ve üst-manto hız yapısının tespiti için P dalgası alıcı fonksiyon analizi kullanılmıştır. Bu amaçla Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Daire Başkanlığı bünyesinde aktif olarak çalıştırılan geniş-bantlı ANTO (Ankara), BBAL (Ankara), CDAG (Kırşehir), ELDT (Çankırı) ve ILGA (Çankırı) deprem istasyonlarında kaydedilen telesismik depremlerin zaman ortamı P alıcı fonksiyonları hesaplanmıştır. Ayrıca bölgesel yüzey dalgası grup hızı bilgileri ile her deprem istasyonunda hesaplanan radyal alıcı fonksiyon sinyalleri birlikte ağırlıklı ters çözülerek çok çözümlülük sorunu da giderilmiştir. Ters çözüm  sonuçlarından ANTO istasyonu altında kabuksal kalınlık 36 km ve makaslama hızı 4.33 km/sn, BBAL istasyonu altında kabuksal kalınlık 38 km ve makaslama hızı 4.28 km/sn, CDAG istasyonu altında kabuksal kalınlık 40 km ve makaslama hızı 4.33 km/sn,
ELDT istasyonu altında kabuksal kalınlık 36 km ve makaslama hızı 4.21 km/sn, ILGA istasyonu altında kabuksal kalınlık 36 km ve makaslama hızı 4.20 km/sn elde edilmiştir. Bu durum Orta Anadolu’da kuzeyden güneye doğru bir kabuksal kalınlaşmanın olduğunu gösterir. Bölgenin tektonik bakımdan Ezinepazarı-Tuz
Gölü Fayı, Ecemiş Fayı, Kırıkkale-Erbaa Fayı ve kuzeyden İzmir-Ankara-Erzincan ile güneyden Toroslar’ın paleosütur kuşaklarının sıkıştırma etkisi altında olması, güneydeki bu kabuksal kalınlık artışının nedenidir. İstasyonlar altında üst-kabuk makaslama hızları 2.20-3.49 km/sn arasında değişmektedir ve üst-manto hızı <7.8 km/sn’dir. Bulunan sonuçlar bölgede bundan sonra yapılacak olan çalışmalarda ön bilgi eksikliğini giderecek ve bölgenin neotektonik yorumunun yapılmasında da önemli katkılar sağlayacaktır.

Katılımcılara yöneltilen testler, doğal afetler hakkındaki güncel bilgileri, AFAD hakkındaki bilgileri, ilin afetselliği, yaşam çevrelerindeki tehlike ve riske dair düşünceleri ve projeye ilişkin bilgileri sorgulayan 5 farklı kategoride 20 sorudan oluşmaktadır. Testler etkinlik günü saha çalışması öncesinde 'ön test', saha çalışması sonrasında 'son test' ve etkinlik gününden en az 4 hafta sonra '+4 hafta testi' olarak uygulanmıştır. Analiz neticesinde; sırasıyla ortaokul, lise ve üniversite zümrelerinin ön test başarısı %47, %54 ve %67 iken, son test başarısının %68, %80 ve %84 olduğu görülmüştür. Toplam/zümre ve kategori/zümre analiz sonuçlarının tamamında son test başarısının ön test başarısından yüksek olması, teknik bilgilerin yerinde görülerek daha anlaşılabilir olduğunu göstermiştir.

In this study, the Çarsamba Shoe, as a cultural element, known as basık
which has been used by Çarsamba people over one hundred years has been put forth
in a folkloric aspect. The Çarsamba shoe, which was first produced with the
inspiration of the single piece shoe named kara lastik (black rubber) and çarık, has
been investigated in terms of following criteria: its fundamental properties, which
materials used in its production; and where, why, and who it is used by. Considerable
information has been gathered from master shoemakers, who pursue the tradition,
and constant customers of these shoes hand-made by those masters, using
professional interview and recording techniques. Moreover, the making of a
Çarsamba Shoe step by step has been photographed. One of the surprising
conclusions drawn forn the study is that; nowhere is known by its local shoe except
for Çarsamba district.

Bu çalışmada, Çarşamba ilçesine bağlı 21 köyün bugünkü resmi isimlerine
kavuşmasının ardında yatan hikâyeler ve bu hikâyelerde bilerek veya bilmeyerek önemli rol oynayan kiii veya kişiler araştırılmıstır. Araştırma ele alınan konu bakımından daha önce çalışılmamış olup, nesilden nesile aktarılan köy isimlerinin günümüze kadar nereden, nasıl ve hangi şartlarda geldiğinin belgelenmesini amaçlamaktadır. Çarsamba köylerinin isimlendirilmesinde temelde hangi etkenlerin olduguna değinilmis, ele alınan köylerin bugünkü isimlerinin oluşumunda insan ögesinin nasıl ön plana çıktığından bahsedilmiştir. Adı geçen köylerde yapılan görüşmeler sırasında geleneksel yöntemlerin yanı sıra profesyonel kayıt yöntemleri de kullanılmıştır. Toplanan bilgi, harita ve fotoğraflar; kuvvetli rivayetler ve halk söylencelerinin detaylandırılmasına yardımcı olmuştur. Ayrıca, rivayetler tarihsel geçmisle karşılaştırılmış, sözlü kaynaklar ile yazılı kaynaklar arasında ilişki kurmaya çalışılmıştır. Bazı köylerin isimlendirilmesinde yalnızca insan ismi değil, insana ait fiziksel ve meslekî özelliklerin de kullanılmış oldugu göze çarpmaktadır.

In this study, it has been mentioned GIS applications, one of the job scopes of our management, on the purpose of action code 11.2.2: Creating Integrated Hazard Map for the job of KENGTES Integrated Urban Development Strategy and Action Plan (2010-2023), in pilot area, the Ondokuzmayıs district. All structural information, (house, barn, and office) in order to reveal the structure inventory of urban and rural settlements, have been detected by technical staff in situ considering the numbering system of local municipalities and villages from April 2011 to May 2012. Such kind of study has firstly been carried out in Turkey with the steps of pre-disaster, disaster, and post-disaster by our management.

In this study, an active landslide assessment, which occured in Ağcagüney Village, Samsun, has geologically been showed. Besides, geological-geophysical studies for definition of the landslide, determination of the landslide borders, and mitigation and recovery studies, which planned in short and long time periods, via concerned laws and regulations by Provincial Directorate for Disaster and Emergency Management have been explained. Ağcagüney landslide, which has been fallowing by Technical Staff of Provincial Directorate for Disaster and Emergency Management since February 2011, has been grown as circular-planar failure on the Upper Eocene flysch formation. The landslide, which is visible for northeast-southwest direction of the village and growing now, has been caused huge rift on the roads, approximately 8 m vertical slip on the agricultural lands, pondings on the low elevations, plumb deflectioning on the buildings, and destruction of buildings. Flysch facies have been represented in thin section laboratory by microscopic and macroscopic studying on the rock samples collected from the investigation area. Besides, a resistivity tecnique, supersting method have successfully been applied in distinct locations for interpretation of failure surface and soil properties. In 2d pseudo sections obtained from supersting datas, probablity of a water transfer has been interpreted from a region, which is contacted with Çakmak Dam Lake located in south of the village centre, to northeast of the investigation area. According to the 7269th Disaster Law, evacuation of 52 house, which was impressed or could be impressed by the landslide, and decision of the region, which exposed to disaster for impact area of the landslide, have legally been applied. All in all, studies have been proceeding within the concerned laws and regulations.

Samsun İli Çarşamba İlçesi Yukarı Ağcagüney Mahallesi sınırlarında meydana gelen heyelana ait 04/04/2011 tarihli raporda, heyelan aktivitesinin hızlandığı belirlenmiş ve heyelanın yapılarda oluşturduğu hasarlar kayıt altına alınmıştır. Heyelanın ~127 ha. büyüklüğünde bir alanda etkili olduğu, 31 binadaki 52 konut, 2 ahır ve 5 depo/samanlığın heyelan afetinden etkilendiği, mahalle içi ve grup yollarında heyelan kaynaklı çökmelerin meydana geldiği, topografyada ~12 m.’ye varan düşey atıma ve atım önlerinde göllenmelere neden olduğu belirtilmiştir.

Bu çalışmada Samsun ilinde 9 Temmuz 2012, 7 Ağustos 2012 ve 7-8 Ağustos 2013 tarihlerinde yaşanan aşırı yağışlar sonucu meydana gelen ani sel, su baskını, taşkın ve heyelan afetlerinin Samsun Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezince (AADYM) yürütülen operasyonel organizasyonu ve bu organizasyon sırasında kullanılan meteorolojik radar görüntüleri ile coğrafi bilgi sistemi (CBS) uygulamalarından bahsedilmiştir. AADYM'nin meteorolojik kökenli afetlere ilişkin faaliyetleri; Meteoroloji 10. Bölge Müdürlüğü'nden alınan uyarıların değerlendirilmesine müteakip, Mülki İdari Amir başkanlığında ivedi bilgilendirilen kamu kurum ve kuruluş temsilcilerinin hazır bulunduğu koordinasyonun sağlanmasıyla başlamaktadır. AADYM Haber Merkezince (Alo AFAD 122) alınan ihbarlar, geliştirilen CBS tabanlı uygulama ekranlarına işlenmekte ve olaylar niteliğine göre sınıflanmaktadır. Yağışın devam ettiği/edebileceği lokasyonlar 2 ve 3 boyutlu haritalar üzerinden yağış şiddeti verileri ile birlikte takip edilerek; ani sel, su baskını, taşkın ve heyelan ihtimalinin yüksek olduğu yerleşim birimleri için önceden uyarı ve/veya ivedi tahliye kararlarının verilmesi sağlanmaktadır. Bu işleyiş, afet sürecinde görev alacak tüm kurum ve kuruluşların kendi görev ve sorumlulukları kapsamında; ilgili kaynakların yerinde, verimli ve hızlı kullanımını mümkün kılmaktadır. Tüm çalışmalar gelecekte yaşanması muhtemel afet olayları sırasında yürütülecek operasyonlar için güvenilir bir koordinasyon örneğidir.

Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığınca hayata geçirilen proje ile ülkemiz bütününde gerçekleştirilecek büro ve arazi çalışmaları sonrası bilhassa olmuş heyelan, kaya düşmesi ve çığ afetlerine ait envanter hazırlama, duyarlılık ve tehlike haritalarının hazırlanması istenmiştir. AFAD Başkanlığınca ilimize gönderilen envantere altlık teşkil eden sayısal verinin işlenmesiyle arazi hazırlık aşaması tamamlanmıştır. Büro çalışmalarında 1/25.000 ölçekli topografik harita, 1/25.000 ölçekli jeoloji haritası, 1/5.000 ölçekli ortofoto, MTA heyelan envanter haritları ile ArcGIS, GoogleEarth ve mobil coğrafi yazılımlar kullanılmıştır. Heyelan envanter altlığının arazide tespiti ve kesinleştirilmesi için ilk arazi çalışmasına Ağustos 2015'te başlanmıştır. Heyelan envanter altlığında bulunmayan paleoheyelanlar ile gözlemlenen aktif heyelanlar da heyelan kayıt formlarına işlenmiştir. Araziden elde edilen tüm veriler büroda sayısal hale getirilerek heyelan envanteri tamamlanmıştır. Envanteri oluşturan heyelanlar eğim, bakı, yükseklik, yön dağılımı ve benzeri özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Bu haliyle, üretilecek heyelan duyarlılık haritasına altlık oluşturulmuştur.

Bu çalışmada Samsun ili Vezirköprü ilçesinin heyelan ve kaya düşmesi duyarlılık haritaları üretilmiştir. 20 adet 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ile sınırlı alanda MTA heyelan envanter haritasında bulunan paleoheyelanların yerinde tespiti ve düzeltilmesi ile aktif heyelanların eklenmesi sonrası 155 heyelan analize hazır hale getirilmiştir. Heyelan duyarlılık analizinde yükseklik, eğim, bakı, jeoloji, eğrilik ve faya yakınlık parametreleri kullanılmıştır. Kolay ve yaygın kullanımı nedeniyle çalışmada frekans oranı yöntemi tercih edilmiştir. Üretilen duyarlılık haritası çok düşük, düşük, orta, yüksek ve çok yüksek derecede duyarlı alanlar olmak üzere 5 sınıfa ayrılmıştır. Heyelan duyarlılık haritasının güvenilirliğini test etmek için heyelan envanterinde yer alan ve kontrol amacıyla analize dahil edilmeyen 32 heyelan alanı duyarlılık haritası ile karşılaştırılmıştır. Üretilen heyelan duyarlılık haritasının kontrol heyelanları ile çok yüksek ve yüksek derecede duyarlı bölgeler bakımından toplamda % 85 uyumlu olduğu tespit edilmiştir. İlçenin kaya düşmesi envanteri, kaya düşmesi kaynak alan tespiti için CBS yazılımı kullanılarak üretilen ve sahada doğruluğu sağlanan alanlar ile arazide tespit edilen ilave alanlardan oluşturulmuştur. Bu alanlar 83 adet kaya düşmesi kaynak alanından ibarettir. Söz konusu 83 adet kaya düşmesi kaynak alanının yayılım zonları literatürde kullanılan 32, 35 ve 38 derecelik enerji çizgisi açıları ile hesaplanmıştır. Bu hesaplamada ayrıca lokal olarak farklı enerji çizgisi açıları da kullanılmıştır. Hesaplanan yayılım zonları toplanarak ilçenin kaya düşmesi duyarlılık haritası üretilmiştir. Üretilen duyarlılık haritası düşük, orta ve yüksek derecede duyarlı alanlar olmak üzere 3 sınıfa ayrılmıştır. Çalışma AFAD tarafından hayata geçirilen Bütünleşik Afet Tehlike Haritalarının Hazırlanması Projesi kapsamında Samsun Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü teknik personelince yürütülmüş olup, bu haliyle Vezirköprü ilçesi için gelecekte yapılacak tehlike ve risk çalışmalarına altlık teşkil etmektedir.

Afetin İzleri projesi etkinlik döneminde ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerinden katılımcılar ile Samsun ili Kavak, Havza ve Ladik ilçelerinde bulunan fay izi, çığ patikası ve heyelan bölgelerinden oluşan 5 doğal afet lokasyonu ile 2 kültürel lokasyonda sınıf dışı eğitim faaliyetleri yürütülmüştür. Proje ile doğal afet türleri ve bilhassa ilde
sıkça görülen afetler konusunda farkındalığın arttırılması amaçlanmıştır.

Bu çalışmada Samsun İli Ladik İlçesi'nde Samsun İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünce yürütülen jeolojik, jeofizik, jeoteknik ve yapısal çalışmaların CBS ortamında değerlendirilmesi anlatılmıştır. Anadolu'da büyük depremler üretmiş olan Kuzey Anadolu Fay Zonu, 26 Kasım 1943 Tosya-Ladik depreminde Ladik İlçesinde ciddi can ve mal kayıpları meydana getirmiştir. Bu nedenle öncelikle ilçe merkezinin sayısal yapı envanteri oluşturulmuş, yapı envanter çalışmalarının tamamlanmasının ardından 8.3 km2 'lik alanda 109 noktada tek istasyon mikrotremor kayıtları alınmış ve ilçenin frekans, periyot ve büyütme haritaları oluşturulmuştur. Ayrıca ilçenin revize imar planına esas jeolojik jeoteknik etüt çalışmaları kapsamında yeterli miktarda ve derinlikte sondajlar ile jeofiziksel çalışmalar yapılmıştır. Elde edilen verilerle, ilçe için ayrıntılı mikrobölgelemeye giriş yapılmış, şehirleşmesinin ne yönde olması gerektiği hakkında başlangıç noktası belirlenmiştir.

Bu çalışmada, Samsun Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünce (AFAD Samsun) 24 Ocak 2020 tarihinde merkez üssü Elazığ ili Sivrice ilçesi Çevrimtaş köyü olan MW=6.8 büyüklüğündeki deprem sonrası afetzedelerin geçici konaklamaları için belirlenen alanlarda gerçekleştirilen barındırma faaliyetleri özetlenmiştir. Depremin ardından yapılan inceleme ve değerlendirmeler sonucunda Elazığ merkez Aşağı Demirtaş (Holpenk), Doğukent (Mornik), Kırklar (Kesrik) ve Sivrice merkez olmak üzere 4 farklı alan için geçici konaklama alanı belirlenmiştir. Konteyner projelendirme ve kurulum faaliyetlerinin devam ettiği süreçte afetzedelerin geçici konaklama alanlarına transferine başlanmış, bu esnada geçici konaklama alanlarının yönetimi AFAD Başkanlığı tarafından il müdürlüklerine verilmiştir. Şubat-Mart 2020 arasında AFAD Samsun tarafından 5 personel ile Aşağı Demirtaş, Doğukent, Kırklar ve Sivrice’de geçici konaklama alanları koordinasyon çalışmalarına başlanmıştır. Planlamada ilk olarak geçici konaklama alanları, projeleri, bu alanlar içine yerleştirilen/yerleştirilecek olan konteynerlar ilgili numarataj bilgileri, caddeler, sokaklar ve bağlantı noktaları sayısallaştırılarak ArcGIS veritabanına işlenmiştir. Barındırma faaliyetleri sırasında geçici konaklama alanlarına gelen afetzedelere konaklayacakları konteynerlar adres tanımı yapılarak teslim edilmiştir. Adres öznitelik karnesine afetzedenin alana giriş tarihi, sokak ismi ve konteyner kapı numarası, TC no, aile birey sayısı, yaş aralıkları ve sair işlenmiştir. Çalışmaların devamında konteynere ilişkin tipolojik ve kullanıma esas bilgiler eklenerek bakım, tadilat/onarım süreçlerinin takibi ve kontrolü sağlanmıştır. Ayrıca konteyner tipi, hasar durumu, arıza durumu, ısınma tipi, tesisat tipi vb. bilgiler de bulunmaktadır. Bununla birlikte sağlanan yardımlar; gıda ve/veya hijyen kolisi teslimatı takibi yapılmıştır. Konteynerların kullanım durumları (dolu/boş), kullanım tipleri (barınma, eğitim, ofis vb.) ile yerleştirildikleri topografyaya göre yükseklik değerleri ile 3 boyutlu hale getirilerek saatlik, günlük ve haftalık aktivite durumları raporlanmış ve talep edilen veriye bağlı sorgulamaya olanak sağlanmıştır. Geçici konaklama alanlarının koordinasyonunda kullanılan CBS uygulamaları ile afetzedelere mükerrer konteyner tahsisinin önüne geçilmiş, yönetim süreci hızlanmış, karar vericiler için yerleşimin anlaşılabilir ve sorgulanabilir olması sağlanmıştır.

Bu çalışmada, Samsun Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünce (AFAD Samsun) yürütülen ve TÜBİTAK 4004 Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları 2018/2 çağrı döneminde desteklenen 218B190 numaralı ‘Afetin İzleri’ projesinden bahsedilmiştir. Proje kapsamında ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerinden oluşan katılımcılar ile Samsun ili Kavak, Havza ve Ladik ilçelerinde bulunan fay izi, çığ patikası ve heyelan bölgelerinden oluşan 5 afet ve 2 kültürel lokasyonda sınıf dışı eğitim faaliyetleri yürütülmüştür. Proje ile doğal afet türleri ve bilhassa ilde sıkça görülen afetler konusunda farkındalığın arttırılması amaçlanmıştır. Ölçme değerlendirmeye yönelik, katılımcılara 5 farklı kategoriden oluşan 20 soruluk bilgi testleri uygulanmıştır. Projenin katılımcıların doğal afetler ve ilin afetselliği konusunda bilinçlenmesine katkı sağladığı gözlenmiştir. 2 etkinlikteki katılımcı topluluklar dezavantajlı bireylerden oluşmuş (tüm katılımcıların %20’si); dezavantajlı bireyler için de bilginin ulaşılabilir ve kullanılabilir olması sağlanmıştır. İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri arasında ilk kez yürütülen bir TÜBİTAK 4004 Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları projesi olan Afetin İzleri kapsamında; 15 personelden oluşan proje ekibi ile 2019 yılı Mart-Haziran ayları arasında 7 lokasyonda gerçekleştirilen 12 etkinlikte, 8 kurum ve topluluktan 306 katılımcı projeden faydalandırılmıştır.