Fonetik

ÖZET: Kaydedilmiş konuşma örneklerinin özel işaretler ve harfler kullanılarak yapılan çevriyazısı, fonetik, dilbilim, ağız araştırmaları, ikinci dil öğretimi, dil ve konuşma bozuklukları gibi alanlarda sık kullanılmaktadır. Ancak, çevriyazının hangi yöntemle yapılacağı ve derinliğinin ne olacağı sadece Türkçe için değil bütün diğer diller için de sorun olagelmiştir. Çevriyazının derinliği genellikle amaca göre belirlenmekledir. Bu işlem sırasında gereksiz detaylara girmek araştırmacıya aşırı yük getirmekte, üzerinde durulması gereken noktaların göz ardı edilmesi ise veri kaybına ve yanlış yorumlamalara neden olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, çevriyazının belirli kurallara göre şekillendiği ve derinliğinin çalışma boyunca sabit tutulduğu bir çevriyazı modeli geliştirmektir.
Bu makalede, önce çalışmanın ilham kaynağını oluşturan Glosematik ve Sinirbilişsel Dilbilim kuramlarıyla ilgili kısa bilgi verilecek, daha sonra dışsal ve içsel alt sesbirim kavramları açıklanacak, Türkiye Türkçesindeki sesbirimlerden ve alt sesbirimlerinden bahsedildikten sonra Katmanlı Çevriyazı Modeli sunulacaktır.
Katmanlı Çevriyazı Modelinde, çevriyazı derinliği yukarıdan aşağıya (soyuttan somuta) doğru Biçimbirimsel, Sesbirimsel, Dışsal Alt Sesbirimsel ve İçsel Alt Sesbirimsel şeklinde dört katmana ayrılmaktadır. Biçimbirimsel Katman çevriyazıda kullanılmamaktadır, Sesbirimsel Katmana geçişte önemi olan morfofonolojik işlemleri göstermek için burada yer verilmiştir. Türkçe için Sesbirimsel Katmanla ortografik gösterim aynı kabul edilebilir. Eğer kişisel farklılıkların incelenmesi planlanmıyorsa çevriyazı düzeyi olarak Dışsal Alt Sesbirimsel Katman kullanılmalıdır. Konuşma bozuklukları gibi kişisel farklılıkların önemli olduğu durumlarda ise çevriyazı düzeyi olarak İçsel Alt Sesbirimsel Katmanın kullanılması gerekmektedir.
ABSTRACT: Transcription of spoken samples is frequently used in language studies such as dialect researches and speech-language disorders. However, the method and depth of the transcription have always been a problem in almost every language. The transcription level is determined by the purpose of the study. During a transcription process, entering unnecessary details introduces a large amount of work for the researcher, or a lack of detail will lead to data loss and misinterpretation. The aim of this study is to develop a transcription model to keep the transcription depth fixed all through based on certain rules.
In this article, some brief information is first presented on the theories of Glossematics and Neurocognitive Linguistics. Then, the concepts of extrinsic and intrinsic allophones and phonemes and their allophones in Turkey Turkish are explained, and finally, the Stratificational Transcription Model is presented.
In the Stratificational Transcription Model, the transcription is divided into four strata from up to down in terms of depth, as Morphemic, Phonemic, Extrinsic Allophonic and Intrinsic Allophonic. If no individual differences are planned to be examined, the Extrinsic Allophonic Stratum should be used as the transcription level. The Intrinsic Allophonic Stratum should be used, where individual differences are important, such as in speech disorders.

Ушбу монографияда бадиий матннинг лингвопоэтик жиҳатдан тадқиқ этишдаги муҳим ва ўзак нуқталар ҳисобланувчи матн ва унинг таърифи, типологияси, бирликлари, бадиий матнда тил воситаларининг поэтик актуаллашуви, бадиий матн ва унга лингвопоэтик ёндашув тамойиллари каби масалалар ёритилган. Монография матн муаммолари бўйича тадқиқот олиб бораётган мутахассисларга, филология йўналишида таълим олаётган талабалар, магистрант ва аспирантларга мўлжалланган.

Fonologi adalah ilmu bahasa (linguistik) yang membicarakan tentang bunyi serta organisasai bunyi sebagai unsur-unsur linguistik, tentang proses terbentuknya bunyi, dan juga tentang perubahan bunyi. Objek kajian dari fonologi sendiri adalah fonem dan fonetik. Umumnya fonologi/ ashwat pada bahasa Jawa dibagi menjadi tiga bagian berdasakan kriteria tertentu, yaitu vokal, konsonan, dan semivokal. Selain itu, proses terjadinya fonologi bahasa Jawa oleh faktor bunyi berupa penambahan segmen, yaitu seperti penambahan bunyi nasal [n] di antara dua vokal, pelesapan segmen berupa pelesapan bunyi obstruen tidak bersuara yang terletak setelah nasal dan pelesapan vokal rendah yang terletak sebelum bunyi vokal.

Konuşma bilimi, konuşmayı bir dile bağlı olmadan inceleyen bilim dalıdır. Evrensel fonetik yanında konuşmanın nasıl edinildiği, üretildiği ve algılandığı konularıyla da ilgilenir. Konuşma bilimi konularının kolay anlaşılabilmesi için göstergebilim, dilbilim, fonetik gibi temel alanlarla ilgili kavramların bilinmesi gerekmektedir.
Bu sunum, 2019-2020 ders yılı bahar döneminde Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Hamidiye Sağlık Bilimleri Fakültesi Dil ve Konuşma Terapisi Bölümünde verilen Konuşma Bilimi dersinin dönem başında anlatılan giriş dersine aittir. Burada açıklanmaya çalışılan temel kavramların sadece dil ve konuşma terapisti adaylarını değil göstergebilim, dil, dilbilim, fonetik eğitimi alan veya bu konulara ilgi duyan herkesi ilgilendireceği düşünüldüğünden internet ortamında paylaşılmıştır.

“Konuşma sesi bozukluğu” dendiğinde, parçasal fonolojik ve fonetik bozukluklar, “prozodi bozukluğu” dendiğinde ise parçasal olmayan fonolojik ve fonetik bozukluklar anlaşılır. Fonolojik bozuklukla, ana dilin ses düzenini eksik ya da yanlış öğrenmiş olmaya veya öğrenilmiş bilgileri yitirmeye bağlı, anlam değiştirme potansiyeli olan hatalar; fonetik bozuklukla da konuşma organlarını gerektiği gibi hareket ettirememeye bağlı hatalar kastedilmektedir.
Konuşma sesi ve prozodi bozuklukları, nedenlerine göre tıbbi ve eğitimsel olmak üzere ikiye ayrılır. Ana dil (ve ana ağız) ile ilgili problemler genel olarak tıbbi nedenlere bağlıdır. Bu nedenler, dil ve konuşma gelişimi öncesinde veya sırasında ortaya çıkıp süreci bozabileceği gibi, süreç tamamlandıktan sonra ortaya çıkarak kazanılmış bilgilerin yitirilmesine yol açabilir. Ana dili Türkçe olup ölçünlü Türkçeyi ikinci ağız olarak öğrenmiş olanlarla Türkçeyi ikinci dil olarak öğrenmiş olanlarda görülen fonolojik ve fonetik hatalar ise eğitimsel nedenlidir.
Bireyin veya bu bireye eğitim vermekte olan eğitimcinin fark edip rahatsız olduğu eğitimsel nedenli fonolojik ve fonetik hatalar nasıl düzeltilebilir? Tıbbi nedenlere bağlı, konuşma sesi ve prozodi bozukluklarının değerlendirilmesi ve tedavisiyle ilgili yoğun bilgi ve tecrübe birikimini, eğitimsel nedenli hataların çözümünde kullanabilir miyiz? Bu bölümün amacı, tıbbi nedenlere bağlı bozukluklarla eğitimsel nedenli hatalar arasındaki benzerlikten yola çıkarak bir alandan diğerine bilgi transferi yapmaktır.

Although the Turkish dialects of Rumelia are considered as part of the
Anatolian dialects, they are now completely independent. According to the classification of the Turkish dialects of Rumilia by Gyula Németh, the Turkish dialects of Macedonia are considered a part of the Western Rumelian dialects. In this paper, the characteristics of the Turkish dialects of Macedonia are discussed starting from the 16th century work “Opera Nova de M. Pietro Lvpis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco” by Pietro Lupis Valentiano and estimated publishing date of 1520, then with the PhD thesis of Alpay İğci entitled as “The Characteristics of Western Rumelian Turkish in the 17th Century”, 19th century dictionaries of Gorgji Pulevski entitled as “Dictionary of Four Languages” and “Dictonary of Three Languages” published in 1873 and 1875 respectively, up to the modern day status. It has been concluded that from 16th century to the present, there are very few changes in the characteristics of the Macedonian Turkish dialects.

Türk dilinde olumsuzluk eki, Eski Türkçeden beri -mA biçimindedir. Kırgız, Kazak, Nogay gibi Kıpçak grubu Türk lehçeleri ile Altay, Hakas, Tuva gibi Kuzeydoğu grubu lehçeleri ve Yakutçada -mA ekini -bA , -pA, -bO,- pO biçimleri de vardır. Kırgız ve Altay Türkçelerinde ise -mA biçimi yoktur, sadece  önsesi b- ve p- olan biçimi kullanılır. Genel fonetikte ve Türk dilini tarihi fonetiğinde değişim b>v/ b>m yönünde iken bu lehçelerde v>b/ m>b yönünde bir değişim görülmektedir. Bu durum, ünlü ve ünsüz uyumlarının çok güçlü olduğu Kırgız Türkçesi başta olmak üzere, tonsuz biçimi bulunmayan ek başındaki diğer seslerde de görülür. -mA ekinin tonsuz karşılığı olmadığı için ekleşme sırasında uyum dışı kalır. Bu ek, -bA biçimine dönüşünce, b'nin tonsuz karşılığı p olduğu için tonluluk ve tonsuzluk uyumuna uyar.

Bu çalışmada Kazak Türkçesinin ses ve şekil bilgisi terimleri Kazak Türkçesi ile yazılan gramerler esas alınarak incelenmiştir. Terimler, Ḳazak Tiliniŋ Fonetikası, Ḳazirgi Ḳazaḳ Tili-Leksika Fonetika, Praktikalıḳ Ḳazaḳ Tili, Ḳazirgi Ḳazaḳ Tili-Morfologiya isimli eserlerin taranması neticesinde elde edilmiştir.
Yapılan inceleme neticesinde Kazak Türkçesi gramerlerinin terim kullanımında Türkçe terimlere ağırlık verdiği ve terimleri Türkçeleştirmede büyük bir başarı elde ettiği gözlemlenmiştir.

Foniyatri, dil ve konuşma terapisi, odyoloji gibi iletişim bozukluklarıyla ilgilenen bilim dalları dile bağımlıdır. Bu nedenle, iletişim bozukluklarıyla ilgilenen bilim insanları hastanın kullandığı dilin dilbilimsel ve fonetik özellikleriyle ilgili bilgi sahibi olmalıdır. Kelimelerin anlam değiştirme potansiyeli olan en küçük yapı taşına parçasal sesbirim (veya kısaca sesbirim) adı verilir. Sesbirimler, ünlüler ve ünsüzler şeklinde iki ana grupta incelenir. Farklı diller için yayımlanmış bilimsel kaynaklardan yararlanabilmek ve uluslararası bilimsel çalışmalarda Türkçenin sesbirimlerini ve alt sesbirimlerini (alofonlarını) doğru ifade edebilmek için temel düzeyde fonetik bilgisine ihtiyaç vardır. Bu bölümde, iletişim bozuklukları alanında çalışan bilim insanları ve eğitim alan öğrenciler için Türkçenin ünlü ve ünsüz sesbirimlerine ait alt sesbirimlerin akustik özelliklerinden bahsedilmekte ve Uluslararası Fonetik Alfabe’deki (UFA; İng: International Phonetic Alphabet, IPA) karşılıkları verilmektedir.

Özet Trakya bundan yüz yıl öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nun göz bebeği, entelektüel kentleri, en çok subay yetiştiren şehirleri, gümüş yatakları, Türklerin Avrupa rüyasının güzergahı olan bir bölge idi. Her fetihle Anadolu'dan Türklerin getirilip yerleştirildiği, çarşılarında pazarlarında Türkçenin konuşulduğu, İmparatorluğun koyu gölgesi altında yaşayan huzurlu insanların memleketiydi. Küçük Asya ile Kıta Avrupa'sının kavuşma alanı olan bölgede Türklerin atlarının kişnemeleri Milattan hemen sonra duyulmaya başlamış, önce Karadeniz'in kuzeyinden sonra Anadolu'dan gelenlerle bölge " Türk egemen " bir hâle gelmiştir. Birçok Türk unsurunun art zamanlı olarak yerleştiği bölgenin ağızları da birbirinden farklılıklar göstermektedir. Bu çalışmanın amacı şu anda üç ülke toprakları arasında bölünmüş olan Trakya bölgesi Türk ağızlarını ses bilgisi açısından ayrıntılı olarak ele almaktır. Böylece son yüzyılda birbirinden değişik siyasi rejimler altında yaşamakta olan bölge Türklerinin farklı komşuluk ilişkileri dillerini ne derece etkilemiştir? Tespit edilmeye çalışılacaktır. Abstract Just before a hundred years ago, the Thrace region was the land of the Turks' European dreams and the apple of the Ottoman Empire's eye with the cities that grow the most military officers, intellectual downtowns, silver mine beds. Thrace was also the hometown to peaceful people living under the well-protected shades of the Empire, speaking the Turkish language in bazaars, where was brought, settled and populated by Turks from Anatolia after every new conquest. The neighing sounds of Turks' horses were heard not so long after the beginning of the common era in this meeting point of the Continental Europe and Minor Asia and the area became a "Turkish sovereign" with people coming from Anatolia and the North of the Black Sea. As the variant Turkish population settled diachronically, they naturally have varied dialects from each other.

Organic speech disorder or dysglossia is an articulation disorder which arise as a result of organic changes in peripheral speech organs or in peripheral nerves that supply them.
This presentation aims to classify dysglossias and provide information on how to document speech function.

Kitâb-ı 'İlâc-nâme 963 (1556) yılında istinsah edilmiş bir tıp metnidir. Eserin içeriği incelendiğinde bunun Kemâliyye adlı tıp eserinin bir kopyası olduğu fakat farklı adlandırıldığı anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılın ikinci yarısına ait olan eser Türkiye Türkçesinin kelime tabanlarındaki ve eklerindeki bazı fonetik gelişmelerini ve değişmelerini göstermektedir. Bazı kelime ve ekler 'İlâc-nâme'de zaman zaman gelişmeli şekilleriyle birlikte kullanılmıştır. Bu yönüyle eser, kalıplaşmış eski imlanın gizlediği bazı dil hususiyetlerini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Kitâb-ı 'İlâc-nâme was a kind of medical book reproduced in 963 (1556). When the content of the book is investigated, it is found out that the work was a copy of Kemâliyye, which was a book of medicine at that time and named differently. Published in the second half of the XVIth Century, the book demonstrates some phonetic changes in the word roots and suffixes in Turkish. Also, the original forms of the words and suffixes were occasionally used together with the changed forms. Therefore, the work draws attention as it shows some language features hidden in the old stereotyped orthography.

Manavgat, Antalya ilinin en büyük ve geniş ilçelerinden biri olmasına ve Türkiye Türkçesine göre birçok farklı ve eskicil dil unsurlarını bünyesinde taşımasına rağmen bu özellikleri açısından araştırılmaya geç başlanılmış bölgelerdendir. Bu sebeple çalışmamızda, Manavgat’ta konuşulan Yörük (konargöçer) ve Manav (yerli) ağızlarında kullanılagelen ünsüzler, fonetik özellikleri itibariyle ele alınmıştır. Türk yazı dillerinin, onun içinde de Türkiye Türkçesinin zenginliğinin ortaya konulmasında ve Türk dili araştırmalarında çözümlenemeyen problemlerin halledilmesinde ağız araştırmaları, çözümleyici veriler sunabilmesinin yanı sıra dil özelliklerinin toplum içinde dağılımını gösteren ağız atlaslarını oluşturulmasına katkı sağlar. Bu durum ağız çalışmalarının önemini ortaya koymaktadır. Bu yüzden çalışmamızda Manavgat ağızlarındaki ünsüzlerin özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma, Manavgat ve yöresindeki Manav ve Yörük ağızlarında kullanılan ünsüzler ile sınırlandırılmıştır. Çalışma hazırlanırken derleme ve literatür tarama yöntemlerine başvurulmuştur. Veriler derlenirken Manavgat ağızlarının karakteristik dil özelliklerini verecek yerleşim yerlerinden ve kişilerden ses kaydı alınmasına dikkat edilmiştir. İnceleme yapılırken çok zamanlı ve karşılaştırmalı bir yöntem benimsenmiştir. Yörede, edebî dilin aksine birçok eskicil fonetik hususiyetin korunduğu görülmektedir. Örneklemek gerekirse: söz başında görülen ileri bir ötümlüleşme eğilimine karşın kölge “gölge”, kėymek “giymek”, kėyik “geyik”, tana “dana”, tiken “diken” gibi kimi sözcüklerde Eski Türkçedeki ötümsüz ünsüzler düzenli olarak korunmuştur. Genel olarak Kıpçak grubu Türk yazı dillerinde olduğu gibi, /g/>/v/, /ç/>/ş/, /f/>/p/, /ŋ/>/y/ gibi ses değişmelerinin yöre ağızlarında görülebilmesi, Kıpçakça unsur olarak ya da dil ilişkileri bağlamında değerlendirilebilecek fonetik özelliklerdir. Bu çalışmayla Manavgat ve yöresi ağızlarının ünsüz varlığı ve özellikleri ortaya konularak tarih boyunca Türk dilinde yaşanan değişim ve gelişimlerin açıklanmasına bununla birlikte diyalektoloji alanında büyük bir eksiklik olan Türkiye Türkçesi ağız atlası çalışmalarına katkı sağlayacaktır.

Fonetik laboratuvarları; fizyolojik, akustik ve işitsel fonetik incelemelerin yapılabileceği cihazları içinde barındıran araştırma birimleridir. Fizyolojik incelemelerle konuşma seslerinin boğumlanma şekilleri ve noktaları, akustik incelemelerle fiziksel özellikleri, işitsel incelemelerle ise konuşma seslerinin nasıl algılandığı incelenir.
Fonetik laboratuvarıyla ilgili Türkoloji çevrelerinde iki yanlış anlayış dikkati çekmektedir: (1) Fonetik laboratuvarı kurmak, çok yüksek maliyetli ve zor bir iştir. (2) Fonetik laboratuvarları, Türk dili ve Türkçenin ağızlarıyla ilgili bugün açıklamakta güçlük çektiğimiz pek çok noktanın aydınlatılmasını sağlayabilir.
Genel kanının aksine, fonetik laboratuvarı kurmak o kadar da pahalı olmayan kolay bir iştir. Fizyolojik fonetik incelemeleri için aktif kömür ve sıvı yağ karışımı kullanılarak yapılan durgun damakyazım (statik palatografi), akustik ve işitsel fonetik incelemeleri için ücretsiz bir program olan ‘Praat’ kullanılabilir.
Diğer bir yanlış anlayış, fonetik laboratuvarlarının fonolojik düzeydeki çalışmalara katkısıyla ilgilidir. Fonetik laboratuvarlarında yapılan incelemeler, kişilerin konuşma sesleri hakkında ayrı ayrı detaylı bilgiler verir. Ancak incelenen grupta yer alan konuşmacılar arasındaki farklılıklar fonolojinin ilgi alanına girmez, elde edilen verilerin kişisel farklılıklardan soyutlanması gerekir.
Bu çalışmada, bir fonetik laboratuvarında bulunması gereken cihazlardan bahsedildikten sonra yukarıda sözü edilen yanlış anlamaların nedenleri ve fonetik laboratuvarlarının dil çalışmalarına ne tür katkılar verebileceği üzerinde durulacaktır.

Homonyms (homophones) are the words that spellings and pronunciations are the same
and not related to each other in terms of their meanings and functions. As in every language,
homonyms are encountered in Turkish since ancient times: boy, dal, don, ög, tüy, yaş, yüz etc.
Homonyms have different causes in Turkish : 1) sound changes, 2) polysemy, 3) borrowing.
Despite a very common phenomenon in Turkish, the number of studies on homonyms is
not as high as one might expect; neat, academic homophone dictionary is nor available yet. In
Turkey, at the first years of the Republic, a detached homonyms dictionary was printed twice
about it before the transition to the Latin alphabet. In this dictionary, which is published in the
Arabic alphabet, has important points such as given examples, abbreviations in lexical entry and a rich vowel point system there are 1428 headings of Turkish, Arabic, Persian, Greek, Italian,
French, English and German origin.
In this article, it will be tried to identify the successful and unsuccessful aspects and the
principles that the author takes into consideration while preparing the dictionary after the work
is introduced in line with the principles of lexicography. Also, the deficiencies detected in the
dictionary as per item and to make sense of it will be shared with the reader. In addition the
status of “homophones that are not spelled the same” that contains different Arabic sounds;
words by long or short vowel; proper nouns and common nouns; in terms of homophonic
criteria that is determined to be considered / followed while preparing the dictionary,
information will be given.
Key Words: Homonym, Polysemy, Homographic, Semantic, Morphology

It’s often very difficult to follow some specific phonetic changes of Ottoman Turkish
in Ottoman Turkish texts of Arabic script. The phonetic changes not indicated by this
Ottoman script can be followed in the so-called transcription texts written by European
scholars in Latin, Cyrillic and Greek alphabets. This article discusses phonetic changes
in certain word roots and suffixes observed in Pietro Lupis Valentiano’s Italian-Turkish
dictionary entitled Opera Nova de M. Pietro Lvpis Valentiano La qual insegna a parlare
Turchesco, otherwise not detectable in Ottoman Turkish texts of Arabic script.

Saha Türkçesi, Ana Türkçeden erken dönemde ayrılan lehçelerden biridir. Bünyesinde eski Türkçeye has çeşitli özellikler bulundurmaktadır. Bunun yanı sıra Saha Türkçesi, çeşitli araştırmacılar tarafından Oğuzca olduğu belirtilen unsurları da içerisinde barındırmaktadır. Saha Türkçesi ile Oğuz grubu lehçeleri arasında bugün ciddi bir mesafe farkı vardır. Bu mesafe geçmişte de -bugünkü kadar olmasa bile- pek farklı değildi. Bu durum karşılıklı münasebetleri kısıtladığı gibi her iki grup arasındaki dil ilişkilerini zora sokmaktadır. Buradan hareketle, Saha Türkçesinde tespit edilen Oğuzca unsurların, Eski Türkçeden Saha Türkçesine yadigâr olduğunu düşünülmektedir. Bu çalışmada, daha önceki araştırmalarda Oğuzca olarak belirtilen unsurların Saha Türkçesindeki durumu tespit edilmeye çalışıldı. Daha önceki çalışmalarda Oğuzca olarak belirtilen “gece, bulmak, yoğurt, û, ürün, el, kizlee-, de-, yağ, inek” kelimelerinin Saha Türkçesi söz varlığındaki karşılıkları, diğer Türk lehçelerindeki karşılıkları ile birlikte verilmiştir. Bu kelimelerin haricinde, Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu’nun Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Robert Dankoff ve James Kelly’in Compendium of The TurkicDialects, (Dīwān Luγāt at-Turk) ve Akartürk Karahan’ın Dīvānu Luġāti’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi isimli eserde, Dîvânu Luġâti’t-Türk’te tespit edilen yaklaşık 350 Oğuzca kelimenin Saha Türkçesinde yer alıp almadığı Saha Türkçesine ait Edouard Pekarskiy’in Yakut Dili Sözlüğü, P. A. Sleptsov’un Yakutsko - Russkiy Slovar ve Sahaca - Sahaca olarak hazırlanmış ve /s/ sesine kadar 8 cildi yayınlanmış olan Saxa Tılın Bıhaarıılaax Ulaxan Tılcıta isimli sözlükleri taranarak tespit edilmeye çalışıldı. Çalışmada söz varlığı incelemelerinin yanı sıra ses ve şekil bilgisi unsurları da incelendi. Bu kısımda asli uzun ünlülerin, t- > d- ve ḳ- > ġ- // k- > g- seslerinin durumu ve duyulan geçmiş zaman eki -mIş (> Saha Türkçesi -BIt)’ın Saha Türkçesindeki durumları ele alındı. Çalışmanın sonuç bölümünde ise Saha Türkçesindeki Oğuzca olan ve olmayan unsurlara göre genel bir değerlendirme yapıldı.

TÜRKÇEDE ART SESLERİN ÖN SESLERE DÖNÜŞMESİ EĞİLİMİ Özet İlk yazılı belgelerden günümüze kadar Türk dilinin her döneminde ve lehçesinde çeşitli sebeplerle ortaya çıkan tonlulaşma, uzun ünlülerin kısalması, ünsüz zenginleşmesi, ünlü fakirleşmesi, şahıs eklerinin isim kökenli kelimelerden (zamirlerden) ekleştirilmesi, son çekim edatlarının genellikle ekleşmesi gibi birçok fonetik ve morfolojik olayın genel bir eğilim halinde oluştuğu görülmektedir. Bu çalışmada da art seslerin ön seslere dönüşmesi olayı Türkçenin bir değişme ve gelişme eğilimi olarak ele alınacak; sebepleri, süreçleri ve sonuçları örneklerle gösterilecektir. Ayrıca art seslerin ön seslere dönüşmesi eğiliminin hangi tarihî ve çağdaş lehçede daha yaygın ve karakteristik olduğu da ortaya konacaktır. Abstract Since the first written texts in every periods and every dialects of Turkish, It has been obseved that there is a general tendency towards a number of phonetic and morphological occurrences such as polytonazition, enrichment of consonants, depletion of vowels, affixation of last inflectional prepositions in Turkish. In this study, the transformation of back wovels into front wovels as a transformation and development tendency of Turkic will be examined, the process, reasons and results of this tendency will be illustrated. Also in what historical period and modern dialects, the transformation of back wovel into front vowel are more common and characteristic will be shown.

Dillerde ünlü ve ünsüzlerde meydana gelen değişmelerin çeşitli sebepleri vardır. Bu değişimlerin bir bölümü, münasebette bulunulan diller, kültürler, iklim ve coğrafya gibi dilin “dış tarihi” ile ilgilidir. Diğer önemli bir kısmı ise, dilin iç dinamiklerinden kaynaklanan “dilin iç tarihi” ile ilgili değişme ve gelişmelerdir.
Türk dilinde ünlüler ile ilgili “kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık”, ünsüzlerle ilgili de “tonluluk-tonsuzluk” uyumu adı verilen önemli ve özel bir uyum sistemi bulunmaktadır. Çağdaş Türk yazı dillerinde bu uyum sistemlerinin durumu önemli farklılıklar göstermektedir. Kırgız Türkçesi, çağdaş Türk yazı dilleri arasında ünlü ve ünsüz uyumlarını en ileri düzeye taşıyan ve en sağlam biçimde işleten yazı dilidir. Bu uyum sistemleri geliştikçe, dil kendi doğası gereği, kelime tabanlarında ve ekleşme durumunda karşılaştığı uyuma aykırı biçimleri değiştirip dönüştürerek uyuma uygun hale getirmektedir.
Türk yazı ve konuşma dillerinin tümünde bulunmakla birlikte, ünlü ve ünsüz uyumlarına bağlı ses değişmelerinin en karakteristik ve yaygın örnekleri, Kırgız Türkçesinde görülmektedir. Onun için bu çalışmada “ses uyumlarının sebep olduğu ses değişmeleri” Kırgız Türkçesi özelinde incelenmeye çalışılmıştır.
Ünlü uyumu, ünlülerin boğumlanma yeri (art-ön) bakımından benzerlik göstermesi ile ilgili bir uyumdur.
Türkiye Türkçesinde; “Kalınlık-incelik uyumu”, “damak uyumu”, “büyük ünlü uyumu” gibi terimlerle ifade edilen bu uyum için Kırgız Türkçesinde “tildin küüsü; kalın ündüü küüsü, ince ündüü küüsü” terimleri kullanılmaktadır.
Kalınlık-İncelik uyumu;Türkçe Kökenli Kelimelerde Kalınlık-İncelik Uyumu; Kalınlık Uyumu (kalın ündüü küüsü), İncelik Uyumu (İnce Ündüü Küüsü; Yabancı Kökenli Kelimelerde Kalınlık-İncelik Uyumu başlıklarında ele alınmıştır. İnce Ünlülerin Kalınlaştırılması ve Kalın Ünlülerin İnceltilmesi Yoluyla Kalınlık-İncelik Uyumunun Sağlanması başlıkları ile de ünlü değişimleri örneklenerek nitelikleri gösterilmiştir.
Düzlük yuvarlaklık uyumu, çağdaş Türk yazı dillerinde farklı düzeylerdedir. Bu uyumun tanımı Türkiye Türkçesine göre değil Kırgız Türkçesine göre yapılmış ve değişim örnekleri bu tanım bağlamında incelenmiştir.
Düzlük-Yuvarlaklık Uyumunun Sebep Olduğu Ses Değişmeleri de Türkçe ve yabancı kelimelerde ayrı ayrı örneklenmiştir.
Çağdaş Türk yazı dillerinde yine farklı düzeylerde işletilen ünsüz uyumu (tonluluk-tonsuzluk), Kırgız Türkçesinde çok ileri düzeye taşınmıştır. Özellikle kelime kök ve tabanlarına getirilen eklerin uyum dolayısıyla değişime uğradıkları görülmektedir. Ünsüz uyumu dolayısıyla, özellikle tonsuz karşılığı olmayan, tonlu ünsüzlerle başlayan (Ör. lAr > lar, ler, lor, lör, dar, der, dor, dör, tar, ter, tor, tör) ekler, tonlu ve tonsuz ünsüzlerden biri ile biten kelimelere eklendiklerinde ünsüz uyumuna uyabilmek için değişirler.
* Bu makale, 22-26 Mayıs 2017’de Ankara’da Türk Dil Kurumu tarafından düzenlenen 8. Uluslararası Türk Dili Kurultayı’na sunulmuş bildirinin yeniden gözden geçirilmiş ve düzenlenmiş biçimidir.
** (Prof. Dr.) Fırat Üniversitesi, İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, ELAZIĞ, El-mek: buran.ahmet@gmail.com
2 Ahmet BURAN
ULUSLARARASI TÜRK LEHÇE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TÜRKLAD) CİLT 1, SAYI 1, 2017, TÜRKİYE
Çalışmada, yukarıda belirtilen ünlü ve ünsüz uyumlarından kaynaklanan ses değişmeleri bir sistem dâhilinde örneklendirilerek incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Uyum, Ses değişmeleri, Kalınlık-İncelik uyumu, Düzlük-Yuvarlaklık uyumu, Ünsüz uyumu.
PHONETIC CHANGES CAUSED BY VOWEL HARMONY
Abstract
There are various reasons for vowel and consonant changes in languages. Some of these changes are related to ‘the external history’ of a language such as contacted languages, climate and geography. The other reasons are related to ‘internal history’ of languages that caused by internal dynamics.
In Turkish, there is an important harmonical systems called ‘palatal and labial harmony’ in vowels; ‘voiced-voiceless harmony’ in consonants.
In modern Turkish dialects, the situation of this harmonical system presents different features. Among the other dialects, Kirghiz Turkish is the dialect that excels and runs perfectly the vowel and consonant harmony. The more this system expands language, naturally, changes the inconsistent forms that are encountered in words bases or stems as suffixes.
In all the written and spoken languages, the most common and characteristic examples related vowel and consonant are seen in Kirghiz Turkish. Hence, in this study the sound changes caused by sound harmony in Kirghiz Turkish will be examined.
Palatal harmony is about articulation spot (front-back) of vowels.
Palatal harmony that is also called as backness-frontness harmony in Turkey Turkish is termed as “tildin küüsü; kalın ündüü küüsü, ince ündüü küüsü” in Kirghiz Turkish.
Palatal Harmony is examined under the following titles: Palatal Harmony in Turkish Origin Words; Backness Harmony (kalın ündüü küüsü), Frontness Harmony (İnce Ündüü Küüsü); Palatal Harmony in Foreign Origin Words. Under the titles of Velarisation of Front Vovels and Palatalisation of Back Vowels, the vowels changes are illustrated and presented.
Labial harmony has different levels in modern Turkish written languages. In this study, the description of this harmony is accepted as in the Kirghiz Turksih not in Turkey Turkish and the examples are handled according to this description.
The examples of The Sound Changes Caused by Labial Harmony are illustrated individually as for the vowels and consonants.
In Kirghiz Turkish, the consonant harmony (voiced-voiceless harmony) that is operated in different levels in modern Turkish written languages is taken to further levels. Especially, the suffixes that are put on the root and the stem words tend to get into a phonetic change. Because of the consonant harmony, the suffixes which starts with a the voiced consonants that have no voiceless counterparts (for example lAr > lar, ler, lor, lör, dar, der, dor, dör, tar, ter, tor, tör) change when they come after a word that ends with eighter a voiced or voiceless consonants in order to ensure the harmony.
In this study, the sound changes that is caused by vowel and consonant harmony are examined by illustrated in a systematic method.
Key Words: Harmony, Sound change, Palatal harmony, Labial harmony, Consonant harmony.

Şarkın tanınmış eserlerinden biri olan Şehnâme Türk edebiyatı ve özellikle Klasik Türk edebiyatı şairleri arasında çok işlenmiş, bu eserdeki imgeler ve kahramanların özellikleri Osmanlı şairleri için adetâ bir ilham kaynağı olmuştur. Dolayısıyla, bu eser birbirleriyle yüzyıllar boyu aynı coğrafyayı paylaşmış bir kültürün kaynağı olmuş, eser Anadolu coğrafyasına defalarca tercüme edilmiş, eserin etkisi bu coğrafyada uzun yıllar devam etmiştir. Şehnâme tercümelerinin Anadolu’da istinsahları da yazılmıştır. Bu istinsahlardan biri de Derviş Mustafa’nın
H. 1187, M. 1773 yılında tamamladığı eserdir. İncelenen metin, Şehnâme’nin tercüme edilmiş istinsahlarından biridir. Dönem itibarıyla Eski Anadolu Türkçesinden çok sonra klasik Osmanlı Türkçesi
içerisinde kaleme alınan bir eserdir, fakat temelde Eski Anadolu Türkçesinin etkilerini barındırmaktadır. Türkçenin 13.-15. yüzyıllar arasındaki dönemi Eski Anadolu Türkçesi dönemidir. Batı Türkçesinin ilk dönemi olarak kabul edilen bu dönem kendisinden sonraki Osmanlıca ve Türkiye Türkçesi dönemlerinden dil özellikleri bakımından çok farklıdır. Eski Anadolu Türkçesi dönemi, ortaya konulan eserler ve bu eserlerin dil özellikleri bakımından Türk dilinin en önemli dönemlerinden birisidir.

Bahasa Arab adalah bahasa yang mempunyai banyak kosakata. Telah dibuktikan karena banyaknya kosakata yang punya bentuk yang sama. Pada kosakata yang telah dianalisis dan ditulis di atas dalam kajian pasangan minimal sebanyak enam belas bentuk konsonan masing-masing diantaranya terdiri atas dua  kosakata yang mempunyai bentuk yang sama, tetapi salah satu konsonannya berbeda. Meskipun bentuk kata itu sama akan tetapi berbeda maknanya.

Karşılaştırmalı çalışmalar özellikle dilcilik alanında büyük bir öneme sahiptir. Çalışmamızda Türkiye Türkçesinin Batı Grubu Ağızları içinde yer alan Antalya ağızlarının söz varlığı, Kıpçak grubu Türk dillerinin en önemlilerinden biri olan Kazakça ile karşılaştırılmıştır. Sözcük, deyim ve atasözü düzeyinde -genel Türk dili eğilimleri dışında- birçok ortak unsur bulunmuştur. Antalya ağızları elbette bir Oğuz ağzıdır. Ancak fonetik, morfolojik ve leksik bağlamda Kıpçakça denilebilecek unsurlar da taşımaktadır. Bu unsurların yazı dili öncesi Oğuz - Kıpçak dil birliği döneminin kalıntıları olabileceği de düşünülebilir. Bilindiği gibi Dîvânu Lugâti’t-Türk’te ortak dil özellerine en çok değinilen Türk boyları Oğuzlar ve Kıpçaklardır.  Antalya ağızları ile Kazakçada leksik açıdan ortaklaşan unsurlara birkaç örnek vermek gerekirse: kösül- “ayak uzatmak, sereserpe uzanmak” eylemi, Ölçünlü Türkiye Türkçesinde bulunmazken Kazakçada kösil- biçiminde yer alır. Bu eylemden hareketle ölçünlü dildeki “Ayağını yorganına göre uzat!” atasözü, Antalya ağızları içinde yer alan Manavgat ağzında “Yorganıŋa göre kösül!” biçimindedir. Bu atasözünün Kazakçadaki muadili ise: “Körpeŋe karay kösil!” biçimindedir. Bir başka örnek ise şöyledir: yėrle- “(ölüyü) toprağa vermek, defnetmek” eylemi, Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmazken Kazakçada bilindik fonetik değişimlerle jerle- biçimini alır. Bu durum, Türkiye Türkçesi ağızlarının onun içinde de Antalya ağızlarının zenginliğini göstermektedir. Bu çalışmada günümüz Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılmayan veya fonetik açıdan farklılaşan sözler Kazakça ile ortaklıkları temelinde ele alınmıştır.

Homonyms (homophones) are the words that spellings and pronunciations are the same and not related to each other in terms of their meanings and functions. As in every language, homonyms are encountered in Turkish since ancient times: boy, dal, don, ög, tüy, yaş, yüz etc. Homonyms have different causes in Turkish : 1) sound changes, 2) polysemy, 3) borrowing.
Despite a very common phenomenon in Turkish, the number of studies on homonyms is not as high as one might expect;  neat, academic homophone dictionary is nor available yet. In Turkey, at the first years of the Republic,  a detached homonyms dictionary was printed twice about it before the transition to the Latin alphabet. In this dictionary, which is published in the Arabic alphabet, has important points such as given examples, abbreviations in lexical entry and a rich vowel point system there are 1428 headings of Turkish, Arabic, Persian, Greek, Italian, French, English and German origin.
In this book, it will be tried to identify the successful and unsuccessful aspects and the principles that the author takes into consideration while preparing the dictionary after the work is introduced in line with the principles of lexicography. Also, the deficiencies detected in the dictionary as per item and to make sense of it will be shared with the reader. In addition the status of “homophones that are not spelled the same” that contains different Arabic sounds; words by long or short vowel; proper  nouns and common nouns; in terms of homophonic criteria that is determined to be considered / followed while preparing the dictionary, information will be given.
Key Words: Homonym, polysemy, homographic, semantic, morphology

Standart Türkiye Türkçesinde kelime kök veya gövdelerinde yahut ekleme ötümlülük uyumu bir kuraldır. Alıntı kelimeler de esasen bu kurala uyarlar: mikdar > miktar, tesbih > tespih vs. gibi. Ötümlü-ötümsüz karşılığı bulunan ekler de STT'de bu kurala göde eklenirler. Ancak fonolojik bir durum olarak sözlü dilde ötüm± ve patlama± özelliklerinin vurgulanmadığı görülmektedir.

1. Türkçede 29 harf var. Türk abecesi bizim tüm gereksinimlerimizi karşılıyor. 29 harfimizin dışında bir harf kullanılmamalı. Harflerin altına, üstüne, sağına, soluna (yumuşatma, inceltme, uzatma adına) imler eklenmemeli.

2. Türkçe sözcük sayısıyla, türetme sözcükleriyle tüm gereksinimlerimizi karşılayacak zenginlikte. Kazanç varken “kar”da, daha varken “hala”da diretmek neden?

PHONETIC SYNCHRONY IN FILM TRANSLATION ABSTRACT
The translation of foreign movies not only reach to pretty much audience but it also effects linguistic, non-linguistic and technical details that emphasizes the importance and the difference of the translation. The requirement of expert translator makes the evaluation of film translation in the scientific field is inevitable. In this study, in relate to the film translations, the voice-lips mismatch, which is one of the main factors that effects the audience, is emphasized. This mismatch, in translation study field, is called "phonetic synchrony" and it's assumed as a problem of translation and this phonetic synchrony not only affects dubbing process but also the quality of the translation and causes misunderstandings in many examples.

Kazakçanın en önemli fonetik özellikleri vardır. Örneğin  kelime başı "y"lerin "j"ye değişmesi, kelime ortası "ş"lerin "s" olması veya "ç"lerin "ş" olmasıdır. Buna rağmen Kazakçada bazen bu fonetik kurallarının tutmadığı durumları vardır.  Bu bildiride fonetik değişimlerin istisnaları üzerine durulacaktır.

Gagavuz Türkçesi; Hazar denizinin kuzeyinden Karadeniz’in kuzey kıyılarına,
Güney Rusya’dan Makedonya’ya kadar uzanan bir coğrafyada varlık gösteren bir Oğuz Grubu Türk lehçesidir. Gagavuz Türkçesi lehçe tasniflerinde yönlere göre güney/güneybatı grubuna; tarihî Türk kavimlerine göre Oğuz grubuna; ses bilimsel kıstaslara göre ise de ‚dağlı grubunun ‚yev alt bölümüne dâhil edilmektedir.
Bir dilin bilinen ilk örneklerinden beri boğumlanma süresi normalden daha
uzun olan ünlülere ‚birincil uzun ünlüler‛ denilmektedir. Birincil uzun ünlülerin Türkçede var olduğu ile ilgili ilk tespitler XIX. yüzyılda yapılmıştır. İlk başlarda Yakutça, sonraları tarihî lehçelerde ve nihayetinde Türkmence, Halaçça ve diğer Türk lehçelerinde uzun ünlülerin veya izlerinin bulunması bu konudaki çalışmaların sayısını artırmıştır. Oğuz grubu Türk lehçelerinde Türkmen Türkçesi dışında birincil uzun ünlülerin korunmadığı yaygın bir kanaattir. Ancak başta Gagavuz Türkçesi ölçünlü dili olmak üzere, Türkiye Türkçesi ağızlarında birincil uzun ünlülerin sistemli olmasa bile korunduğu görülmektedir. Bu çalışmada temel olarak Gagavuz Türkçesinde korunan birincil uzun ünlüler ve birincil uzun ünlülerde görülen ses değişmeleri ve ses olayları ele alınmıştır. Esas olarak eş zamanlı bir değerlendirme yapılmış olmasına rağmen, konunun daha iyi değerlendirilmesi açısından yer yer uzun ünlülü kelimelerin tarihî görünümü de yer verilmeye çalışılmıştır. Bu noktadan hareketle de Gagavuz Türkçesinde çoğunlukla ilk hecede bulunan birincil uzun ünlülerin ses bilgisel görünümü aktarılmaya çalışılmıştır

Türk dilinde /n/ türemesi ile ilgili pek çok durum ve olay vardır. Buna ait türeme olaylarından bir kısmının sebebi aydınlatılmış, bir kısmı ise belirsizliğini korumaktadır. Henüz aydınlatılamayan /n/ türemesi olaylarından biri de, bazı Anadolu Ağızlarında fiillerin teklik 3. şahıs çekimlerinde görülen /n/ sesidir. Bu çalışmada Nevşehir ve diğer Anadolu Ağızlarında fiillerin teklik 3. şahıs çekimlerinde ortaya çıkan /n/ sesinin türeme olup olmadığı üzerinde durulacaktır.

ABSTRAK Kajian ini dijalankan untuk mengkaji bidang fonologi khususnya dalam mengenal pasti jenis-jenis fonem vokal yang berlaku dalam dialek Kelantan bagi subdialek Pasir Mas. Subdialek Pasir Mas dipilih sebagai kawasan kajian kerana subdialek ini merupakan salah satu daripada dialek yang sangat terkenal yang dituturkan di Kelantan. Untuk mencapai objektif ini, data dikumpul dengan menggunakan kaedah kualitatif dimana kajian ini telah menggunakan kaedah temu bual dengan menggunakan senarai kata yang disediakan mengikut domain-domain tertentu melalui senarai swadesh yang telah diubah suai dan memfokuskan kepada budaya benda sahaja. Temu bual ini melibatkan dua orang responden yang berlainan jantina dan merupakan penutur jati dialek Kelantan Pasir Mas dimana mereka tidak pernah berimigrasi ke luar negeri. Hasil kajian memperlihatkan bahawa dalam subdialek Pasir Mas, secara keseluruhannya jenis fonem dan jumlah fonem vokal yang wujud ialah 7 sahaja iaitu [a, e, i, o, u, ə, ɔ]. ABSTRACT This study was carried out to study the field of phonology, especially in the vocal phonemes that occurs in the Kelantanese subdialect of Pasir Mas. The subdialect of Pasir Mas was chosen as the location of study because it is one of the most popular dialects in Kelantan. To achieve the research objectives, data was compiled using qualitative methods via interviews and the usage of a word list that included specific domains of the swadesh list which was modified to focus on aspects of material culture. The interview involves 2 respondents of different genders and are native speakers of the Pasir Mas dialect who have never migrated to foreign countries. The findings of this study shows that the subdialect of Pasir Mas has a total of 7 existing vowels [a, e, i, o, u, ə, ɔ] as a whole.

Afganistanlı öğrencilerin Türkiye Türkçesini öğrenirken karşılaştıkları problemlerden bir tanesi Türkçedeki ünlüleri düzgün telaffuz edememeleri ve yazamamalarıdır. Türkçede olan bazı sesler Farsçada yoktur. Türkçe öğrenen Fars dilli öğrenciler “ü”, “ı”, “ö” ünlülerini söylerken çok zorluk çekmektedirler. Bu ünlülerin yazımında hata yapmaktadırlar. Fonolojiyi düzgün öğrenemeyen öğrenci daha sonra ekleri kelimeye eklerken de hata yapmaktadır. Türkçe ses uyumunu anlamakta zorluk çekmektedir. Her şey Türkçedeki sekiz tane ünlünün düzgün öğrenilmesiyle alakalıdır. Türkçenin Afganistan’dan gelen öğrencilere yabancı dil olarak öğretilmesinde alfabe, ünlüler ve ünsüzler çok temel rol oynamaktadır. Bir dili yabancı dil olarak öğrenen öğrenciye mutlaka o dilin ses bilgisi çok iyi öğretilmelidir. Öğrenci yukarıda belirttiğimiz ünlüleri yazarken bazen doğru yazsa bile telaffuzda yine hata yapmakta ana dilinin fonetiğini Türkçeye uygulamaktadır. Türkçedeki sekiz ünlü öğrencinin düzgün telaffuzu gerçekleşene kadar alıştırma yaptırılarak öğretilmelidir. Bir dilin müzikalitesi, ahengi o dilin ünlüleri üzerine kuruludur. Ayrıca ünlü uyumlarının doğru uygulanabilmesi için Türkçenin fonetik sisteminin doğru öğrenilmesi gerekmektedir. Farsça “sinif” olarak telaffuz edilen ve yazılan kelime Türkçede “sınıf” olarak yazılmakta ve telaffuz edilmektedir. Farsça “zit”, “cumle” kelimelerini yine buna örnek olarak verebiliriz. Makalede Ahmet Yesevi Üniversitesi Hazırlık Fakültesi’nde Türkçe eğitim gören, Afganistan’dan gelen ve ana dili Derîce olan öğrenciler örneklemi üzerinden bu hataların tespiti yapılmış ve çözüm önerileri ortaya konmuştur.